Tips over bijwerkingen bij kanker

Hoe zit het eigenlijk met?

2016-06-28T16:19:49+02:00

{slider title="Handige tips voor als je chemo krijgt" alias="Voorbereid op chemo" class="red" open="false"}Ik stuitte toevallig op dit blog van een jonge borstkankerpatiente. Zij schrijft over haar ervaringen, en houdt een groeiende pagina met praktische tips bij over kleine, maar voor een patiënt fundamenteel grote dingen als 'hoe kom ik aan een pyjama met knoopjes'. Het bekijken van de pagina is de moeite waard als je 'vlak voor chemo' of een andere borstkankerbehandeling staat. Op deze site staat ook een rubriek met lijstjes, waaronder een chemochecklist.

{slider title="Hoe kan ik mijn omgeving uitleggen wat ik van hen nodig heb?" alias="vriend van zijn" class="red"}Canteen Australia, een organisatie voor jongeren met kanker in Australië, heeft een hele mooie folder gemaakt die uitlegt wat kanker is, op welke manier je er voor de ander kunt zijn, wat je wel en niet kunt zeggen, en op welke manier de ziekte invloed kan hebben op jullie contact: A guide to supporting your friend when they have cancer. In de rubriek Lijstjes op de site, zit ook een checklist voor naasten. En In de rubriek impact van kanker kun je over het sociale ongemak rond kanker de pagina's Voor de naaste lezen. Er bestaan ook digitale tools die als doel hebben het contact tussen jou en je omgeving te ondersteunen. Bijvoorbeeld hoestie.nu, een beschermde omgeving waarmee je je omgeving kunt informeren over hoe het met je is. En de AYA match app die je helpt om in gesprek en in contact te blijven met je vrienden.

{slider title="Gespecialiseerde hulpverleners in je omgeving vinden " alias="Zoek hulpverlener" class="red"}In de rubriek (online) Hulp initiatieven staan links verzameld naar hulpaanbieders. De eerste plaats om te zoeken zijn kanker.nl , Verwijsgids kanker en fysiotherapieenkanker.nl. Achter die sites zitten mensen wiens werk het is te zorgen voor betrouwbare en up tot date informatie.

{slider title="Zelfhulp apps voor thuis" alias="thuistips" class="red"}Op de site langerthuisinhuis.nl staat een aantal apps verzameld die handig kunnen zijn als je door je operatie of behandelingen tijdelijk minder mobiel bent of afhankelijk van anderen. Bijvoorbeeld een app waarmee je naasten en jij met elkaar af kunnen stemmen of iemand je boodschappen haalt of voor je kookt vandaag.

{slider title="Mag of moet ik een griepprik halen?" alias="Griepprik " class="red"}Is het verstandig om de griepprik te laten zetten als je chemotherapie krijgt? Het RIVM geeft dit advies. Op scientias.nl wordt uitgelegd waarom er eigenlijk een griepprik wordt gegeven en wat het verschil is met verkoudheid. Ook op de site van de NHG kun je lezen wat het advies rond chemo en de griepprik is. Deze link van Medische oncologie is niet toegankelijk voor patiënten, maar wellicht kun je je (huis)arts erop wijzen als je je afvraagt hoe in jouw geval om te gaan met de griepprik.

{slider title="Wat kan ik eten als ik na een ziekenhuisbehandeling zo snel mogelijk aan wil sterken?" alias="Eten na operatie" class="red"}Wat onder gezond eten wordt verstaan is een vraag die veel kankerpatiënten bezighoudt. Kies je voor een 'anti-kanker'-dieet, dan is het wel belangrijk je te realiseren dat er voor je lichaam omstandigheden kunnen zijn, waarin zo'n dieet juist niet goed is. Bijvoorbeeld als je wilt herstellen van een ziekenhuisopname, en door de passiviteit van het ziekenhuisbed spiermassa bent verloren. In het artikel 'Wat moet je eten als je uit het ziekenhuis komt' (Aliette Jonkers, Volkskrant) wordt uitleg gegeven over het belang van het binnenkrijgen van voldoende eiwitten en andere stoffen. Als je bijvoorbeeld net te weinig eet, zal je lichaam overgaan tot het aanmaken van vet ipv spieren, terwijl je juist denkt dat je daarom moet afvallen.

Op de Engelse site van Memorial Sloan Kettering Cancer Centre staat een uitgebreid artikel over eten en kanker vanuit verschillende invalshoeken: eating well during and after cancer treatment.

{slider title="Hoe kan ik checken of de medicijnen die ik op internet kan kopen wel veilig zijn?" alias="medicijnen internet" class="red"}"Het bestellen van medicijnen via internet is de laatste jaren flink toegenomen. Geneesmiddelen die via internet worden aangeschaft kunnen vervalst zijn. Deze neppillen kunnen gezondheidsrisico’s met zich meebrengen. De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) inspecteert websites die (illegale) geneesmiddelen aanbieden en daarvoor reclame maken. Het gaat vooral om websites die geneesmiddelen aanbieden waarvoor een recept verplicht is. Of websites die geneesmiddelen aanbieden die nog niet geregistreerd zijn. Het risico op gezondheidsschade door gebruik van deze geneesmiddelen is namelijk het grootst." Op de website aanbiedersmedicijnen.nl kunt je zien welke online aanbieders legaal medicijnen aanbieden. Op internetpillen.nl kun je meer lezen over medicijnen kopen via internet.

{slider title="Hoe weet ik of ik bepaalde complementaire zorg kan vertrouwen?" alias="Complementaire zorg" class="red"}Als je buiten je ziekenhuisbehandelingen om nog extra zorg opzoekt om met je bijwerkingen om te gaan, of om je lichaam te versterken, is het altijd belangrijk eerst uit te zoeken of het je behandelingen niet negatief beïnvloedt. Overleg altijd met je arts. Op de website van borstkanker.nl staat een goed dossier dat uitlegt wat complementaire zorg is. Op de site van kanker.be wordt helder uitgelegd wat het verschil is tussen niet-conventionele geneeskunde, alternatieve geneeswijzen of complementaire zorg.

{slider title="Hoe is de vergoeding (tussenkomst) voor pruiken georganiseerd in Belgie?" alias="Pruik België" class="red"}Op de website allesoverkanker.be wordt uitgelegd hoe de gedeeltelijke vergoeding geregeld is via het ziekenfonds en via private fondsen.

{slider title="Is seks tijdens chemo veilig?" alias="Seks en chemo" class="red"}Een vraag die op fora nog wel eens uitgewisseld wordt is of 'seks tijdens chemo' kwaad kan. Die vraag betreft twee aspecten: loopt je partner risico? en: Kun je zwanger worden? (Zie volgend item) Voor de meeste chemo's geldt dat er een periode na het infuus wordt genoemd waarin je op moet passen dat anderen in contact komen met de vloeistoffen die uit je lichaam komen. Je moet het bad naspoelen als je daar in hebt gelegen, je moet de toilet twee keer doorspoelen na gebruik en intimiteit als zoenen, of seksueel contact wordt regelmatig afgeraden. Dit verschilt echter per chemo en dat is iets wat voor patiënten onderling, in lotgenotencontact, niet altijd even helder is. Bovendien neemt de ene patiënt dat soort risico's heel wat minder serieus dan de ander, en het is voor jou onduidelijk of het risico dat een ander heeft genomen, voor jou wel exact hetzelfde is. Overleg hierover dus met je arts of verpleegkundige en niet met lotgenoten. Lotgenotencontact opzoeken over dit kwetsbare onderwerp kan natuurlijk wel degelijk heel fijn zijn. Hoe ga je ermee om dat je libido verandert? Hoe bescherm je jezelf? Hoe praat je hierover met je partner? Maar zodra vragen over kennis gaan, kun je je beter richten tot je arts. Als je twijfelt bijvoorbeeld of orale seks dan wel kan. Vraag het na. Het antwoord is hoogstwaarschijnlijk hetzelfde als bij 'gewone seks', want ook dan is er sprake van contact tussen lichaamsvloeistoffen. Maar je arts is de enige die het antwoord weet, op basis van jouw chemosoort en dosis. En hij of zij hoort die vraag vaker. Dus schaamte is wel menselijk, maar niet nodig. Op kanker.nl wordt aandacht besteed aan de verschillende kanten van sexualiteit bij chemo. Ook de site sickandsex.nl wil wat aan dit taboe-onderwerp doen

{slider title="Is anticonceptie tijdens behandelingen nodig?" alias="voorbehoedsmiddel chemo" class="red"}Het antwoord op de vraag of je zwanger kunt worden tijdens je behandelingen, is 'ja'. Dat risico loop je. En omdat chemo schadelijk kan zijn voor de vrucht en zwangerschap misschien wel niet goed is voor je behandeling, is het antwoord of je voorzorgsmaatregelen moet nemen om zwangerschap te voorkomen, vrijwel altijd: ja. Maar overleg hierover ook met je arts. Dan weet je precies waar je aan toe bent. Want: chemo's verschillen. Heb je hormoongevoelige kanker, dan is overleg met je arts over welk voorbehoedsmiddel veilig is daarnaast belangrijk. Spiraaltjes bevatten bijvoorbeeld vaak hormonen en de pil natuurlijk ook. (Ook glijmiddel kan overigens hormonen bevatten.) Patiënten wisselen op fora vaak oplossingen aan elkaar uit. Of die oplossing ook voor jou veilig is, weet je pas als je het aan je arts hebt gevraagd. Het maakt bijvoorbeeld al uit of je tumor oestrogeengevoelig of progestorongevoelig is, iets wat beide valt onder '(anti-)hormoontherapie' en iets waarin patiënten vaak geen bewust onderscheid maken. Bovendien kan de mate van hormoongevoeligheid van de tumor ook verschillend zijn.

{slider title="Kan ik onder de zonnebank of naar de sauna bij chemo en bestraling?" alias="Sauna of zonnebank" class="red"}Veel kankerpatiënten vragen zich af of en wanneer het veilig is om onder de zonnebank te gaan, of naar de sauna. Overleg dit altijd met je artsen als je dit wilt doen, want de kans is groot dat het onverstandig is. Waarom? Het kan infecties veroorzaken en lymfoedeem, maar bijvoorbeeld ook het handvoetsyndroom verergeren of huidproblemen bij chemo vergroten.

Sauna en chemo: dit wordt om twee redenen afgeraden. 1: het is mogelijk dat de chemo 'via de huid' (via het zweet uit je poriën) naar buiten komt en het is niet goed voor andere mensen om daarmee in aanraking te komen. 2. door chemo krijg je een verlaagde weerstand. De kans op infectiegevaar is groot. Sauna's zijn meestal niet zo hygienisch. Het advies van ziekenhuizen verschilt hierin. Dit hangt sterk samen met het type chemo en de weerstand van de patiënt. Overleg dus altijd met je oncoloog. Meestal wordt saunabezoek tijdens de gehele chemoperiode afgeraden, soms alleen tijdens de lage-weerstand-dagen.
Sauna en zonnebank en risico op lymfoedeem: lymfoedeem (vochtophoping) kan ontstaan bij bestraling en operatie. Zo treedt het regelmatig op bij een okseltoilet bij borstkanker. In verband met de kans op lymfoedeem of de verergering van lymfoedeemklachten wordt naar de sauna gaan of onder de zonnebank/in de zon zitten afgeraden. De warmte, maar ook extreme kou, kan het lymfoedeem veroorzaken of verergeren. Bovendien kunnen infecties of ontstekingen ook lymfoedeem veroorzaken (Kijk op deze pagina op kanker.nl voor meer mogelijke oorzaken van lymfoedeem). Het risico op lymfoedeem is iets waar je blijvend rekening mee moet houden.
Sauna en bestraling: beter niet doen in verband met het risico dat de huid te week wordt voor bestraling. Bij op de huid getekende lijnen mag je natuurlijk ook niet iets doen wat ervoor zorgt dat de lijnen van je lichaam verdwijnen.
Zonnebank en bestraling: het wordt sterk afgeraden om tijdens en na bestraling onder de zonnebank te liggen onbeschermd in de zon te lopen, liggen of zitten. De bestraalde huid is extra gevoelig voor UV-straling. Hoe snel na bestraling je weer onder de zonnebank mag, is afhankelijk van het herstel van je huid. Vraag dit bij controles na bij je bestralingsarts. Die kan dat beoordelen.
Stamceltransplantatie en zonlicht: ook bij stamceltransplantantie wordt afgeraden de huid bloot te stellen aan zonlicht en UV-straling.

{slider title="Wat kan wel en niet met armkous en lymfoedeem?" alias="Armkous en vragen" class="red"}Op de website lymfoedeem.nl worden allerhande vragen over het omgaan met lymfoedeem en het dragen van een armkous verzameld. Bijvoorbeeld of tatoeage mag bij lymfoedeem. En of accupuntuur mogelijk is.

{slider title="Kun je ook oedeemklachten hebben bij je ribben?" alias="lymfoedeem in flank" class="red"}Artsen zijn opgeleid om als het om lymfoedeem na borstkanker gaat, verdikking en ophoping van vocht in de arm of in de borst in de gaten te houden. Het kan echter ook zo zijn dat het oedeem meer in je flank, in je romp, onder je ribben, schouderblad of rug ophoopt. Dat is niet goed zichtbaar en daardoor kun je er lang zonder hulp mee rondlopen. Want je artsen kunnen geen zichtbare verdikking of vochtophoping vaststellen. Klachten waar je dit aan kunt herkennen is een gevoel van druk op je ribben, steken, iets naar voren staande ribben en een ingeslepen gewoonte om bijvoorbeeld een hand op je ribben te leggen uit bescherming. Mocht je jezelf hierin herkennen, overleg dan met je huisarts en ga naar een in lymfoedeem bij kanker gespecialiseerde fysiotherapeut. Deze kan vaststellen of je last hebt van lymfoedeemophoping in je flank of romp.

{slider title="Moet ik een armkous aan in het vliegtuig vanwege lymfoedeem/om lymfoedeem te voorkomen?" alias="Armkous en vliegtuig" class="red"}in bovenstaande link naar lymfoedeem.nl wordt uitgelegd dat het beter is de armkous, ook preventief, wèl te dragen.

{slider title="Problemen met bh na borstbesparende operatie; pijn door beugel bij litteken of door bestraling" alias="BH vinden" class="red"}Er bestaan speciale winkels voor bh's na een borstoperatie, de mammacare verpleegkundige heeft een lijstje met adressen.

Wil je bij borstbesparende operatie zonder prothese een goedkopere oplossing? Gelukkig komen er langzaam weer meer bh's zonder beugel in de winkel. Maar de meeste bh's te koop in standaardwinkels bevatten beugels die kunnen knellen. Kijk bijvoorbeeld eens op wehkamp.nl, daar kun je filteren op bh zonder beugel. Een andere oplossing is een sportbh, maar deze bevatten vaak een strakke elastiek (bv. Sloggi). Ook dat kan knellen. Een sportbh (unpadded) van zacht materiaal zonder pijnlijke elastieken en beugels: Figuretta Beauty Bra (te koop via internet of soms op de markt). Koop de BH een breedtemaat groter, zodat het minder knelt. En de beugels kunnen natuurlijk ook uit de BH gehaald worden, maar dit heeft invloed op de pasvorm.

Voor de kleinborstigere vrouwen is Boobs & Bloomers (Wehkamp) een optie. Dat is een tienerbh zonder beugels. De schouderbandjes zijn kort, wat het merk alleen geschikt maakt voor de slankere medemens. Kijk hier op borstkankervragen.nl voor tips voor merk-bh's en prothese-bh's zonder beugel.

{slider title="Passende bh, top, badpak na borst- amputatie of -reconstructie borst- prothese" alias="BH en prothese" class="red"}
• Op deze pagina van borstkanker.nl van borstkanker.nl staan diverse tips voor lingerie, badpakken en protheses verzameld.
• Sensiform heeft comfortabele, kwalitatieve tops ontwikkeld die zacht en prettig draagbaar zijn, waarin een complete BH zit verwerkt en waarin men de prothese zonder zorg kan dragen.
• Breast&Style maakt prothese-bh's en -badpakken.
• Voor een borst- of tepelprothese op maat: Prevoo maatwerk
Kijk voor meer tips voor dit type producten op deze pagina van de Amazones.

{slider title="Wat als ik juist geen prothese of pruik wil?" alias="niet schamen" class="red"}Hoe werkt het als je juist geen pruik of prothese wilt? Omdat de informatievoorziening voor kankerpatiënten vooral gericht is op het verbergen van je kaalheid en het verlies van je borst(en), terwijl je er ook juist voor kunt kiezen die veranderingen aan je lichaam met trots te willen dragen, is een borstkankerpatiente de facebookpagina Borstkanker, niks om je voor te schamen gestart. In de folder Borstkanker, niks om je voor te schamen (PDF) kun je meer lezen over de motivatie hiervoor.

{slider title="Vragen over haar en chemo, bv: Moet ik mijn haar opnieuw afscheren als het tijdens chemo weer gaat groeien?" alias="haaruitval en chemo" class="red"}Ik heb antwoord op deze vraag gevraagd aan Rosalavedette, omdat zij een paar informatieve blogs hebben geschreven over de veelgestelde vragen van kankerpatiënten over wat de zin 'je haar kan uitvallen' eigenlijk betekent. Maar antwoord op de vraag "Moet ik mijn haar opnieuw afscheren als het tijdens chemo weer gaat groeien?" ontbrak nog. Hun antwoord: "soms groeit het haar al sneller terug. En eigenlijk moet je daar niks speciaals mee doen. Soms valt het dan alsnog weer uit, soms blijft het staan. Afscheren moet niet, maar vinden sommigen fijn, omdat het anders toch maar van die onregelmatig springerige sprietjes zijn van verschillende lengtes. Scheren of niet verandert niets aan de conditie of de groeikansen van het haar. Dat wordt volledig bepaald door de gezondheid en het herstel van de haarwortels, niet door wat je ‘langsbuiten’ met de lengte van je haren doet." Ook Vandenberghkappers heeft een paar goede blogs voor patiënten geschreven. Hier de blogs bij elkaar:

Blogs over haar&chemo:

{slider title="Niet verdragen van autogordel bij borst" alias="pijn autogordel" class="red"}Als gevolg van okseltoilet, bestraalde borst of borstamputatie kan het dragen van een riem of autogordel erg pijnlijk zijn. Dit is echter wel verplicht. Je moet officieel ontheffing aanvragen om hier onderuit te komen. Kijk op deze pagina van infopolitie.nl voor uitleg.

{slider title="Hoe ga ik om met hygiëne/ mezelf wassen bij een PICC-lijn voor chemo?" alias="douchen picclijn" class="red"}Kan ik douchen met een PICC-lijn? In dit blog wordt uitgelegd hoe je kunt douchen met een PICC-lijn.

Hoe ga ik om met verbandwissel bij een PICC-lijn? Bekijk dit youtubefilmpje over de stappen die je kunt zetten (Engelstalig).

{slider title="Is kanker erfelijk?" alias="Erfelijkheid kanker" class="red"}Deze vraag wordt behandeld door journaliste Marte van Santen in 'Is kanker erfelijk', in Margriet (2016). Meer informatie over erfelijkheid bij kanker kun je bijvoorbeeld vinden op:

Op deze pagina van kanker.nl staat per kankersoort uiteengezet wat bekend is over erfelijkheid, kun je links naar erfelijke syndromen vinden en uitleg over familiaire kanker/erfelijke aanleg
Op de website kankerwiehelpt worden de belangrijkste feiten over erfelijkheid en kanker samengevat, samen met 'fabel of feit' als kanker veel in de familie voorkomt, is het dan ook erfelijk?
Brochure 'Kanker in de familie (KWF)' (op kanker.nl)
Brochure 'Kanker en erfelijkheid. Hoe vertel ik het mijn familie?' (erfocentrum)
BRCA.nl, voor informatie over erfelijke belasting voor borst- en eierstokkanker
Via de site BRCA.nl kun je meer info vinden over Oncogen, als kanker in je familie zit, onder ander actief op facebook
In een aantal ziekenhuizen kun je terecht bij de erfelijkheidspoli om de mogelijkheid van erfelijke aanleg te onderzoeken. Vraag dit na bij je arts. Een voorbeeld.

{slider title="Wie kan mij helpen met omgaan met 'weten dat ik niet meer beter wordt'?" alias="ongeneeslijk ziek" class="red"}Op deze site heb in de rubriek Online hulp --> Palliatieve zorg en in de rubriek 'Als alles anders wordt' de mij bekende links opgenomen naar informatie over pallitatieve zorg en stichtingen die zich inspannen voor mensen die ongeneeslijk ziek zijn. Mooie voorbeelden zijn stichting Aanmij (voor jonge kankerpatiënten) en stichting Zindividu.

{slider title="Wat komt er op me af als ik als ongeneeslijk zieke thuis zou willen sterven?" alias="palliatief ziek" class="red"}Gewoon dood biedt een voorlichtingsfilm over palliatieve/terminale zorg thuis.

{slider title="Waar kan ik hulp of uitleg vinden over hoe ik palliatieve of terminale zorg thuis moet regelen (NDL)?" alias="vergoeding zorg thuis" class="red"}Thuiszorg bij palliatieve of terminale ziekte kan onder verschillende wetten/regelgevingen vallen. Daarom is er een vraagpunt waar je terecht kunt met je vraag over waar je moet zijn. Klik hier op de link voor 'Het juiste loket'.

{slider title="Wat zijn de gevolgen van mijn kankerdiagnose voor de aanvraag voor een levensverzekering / overlijdensrisicoverzekering als ik een hypotheek wil afsluiten?" alias="Verzekeren huis kopen kanker" class="red"}•De Nederlandse Federatie voor Kankerpatiënten organisaties (NFK) heeft informatie verzameld over het afsluiten van een overlijdensrisicoverzekering op kankerenverzekeren.nl.
• Je kunt er onder andere uitleg vinden over de maatwerkroute die speciaal met Independer is ontwikkeld: NFK heeft samen met Independer naar een oplossing gezocht: "Een overlijdensrisicoverzekering afsluiten als je kanker hebt gehad is lastig. Veel verzekeraars accepteren je niet als klant, of alleen tegen een veel hogere premie. Volgens Independer en NFK kan dat anders. Daarom heeft Independer de Overlijdensrisico Op Maat ontwikkeld. Met deze route kunnen ook mensen die kanker hebben gehad, een goede overlijdensrisicoverzekering afsluiten." Kijk op de website van independer.nl voor wat dit aanbod inhoudt.
• Op de website van zaadbalkanker.nl is een hele mooie pagina aangemaakt over het kopen van een huis en het aanvragen van een levensverzekering bij kanker.
• Op de website van Re-turn wordt uitleg gegeven over deze vraag. Kijk op de site van re-turn.nl voor een actueel antwoord. Op de website van borstkanker.nl wordt financieel advies gegeven, waaronder over verzekeren. Op bcra.nl voor specifieke uitleg met betrekking tot erfelijkheid als je zelf nog geen kanker hebt gehad.
•Uitleg van het verbond van verzekeraars over de gezondheidsverklaring voor een levensverzekering zonder arbeidsongeschiktheidsdekking.

{slider title="Hebben mensen gelijk als ze zeggen dat mijn vermoeidheid psychisch is?" alias="Vermoeidheid psychisch" class="red"}Vermoeidheid door kanker is een complex iets. De oorzaak ervan ligt deels in je behandelingen, maar deels ook in hoe jij met je verzwakte lichaam omgaat, de verwachtingen die je van jezelf hebt, enzovoort. In het artikel Moe na kanker. Het zit niet tussen de oren en je kunt er wel iets aan doen van Elke van Riel (Psychologie Magazine 2012) kun je lezen hoe je uit die vicieuze cirkel van vermoeidheid kunt ontsnappen. In het artikel wordt klinisch psycholoog Gijs Bleijenberg geciteerd, hoogleraar aan het umc Radboud in Nijmegen, die onderzoek doet naar vermoeidheid bij kanker.

{slider title="Wat vertel ik aan mijn date over kanker?" alias="Daten en kanker" class="red"}In dit Engelstalige blog Dating advice from young adults with cancer worden tips en ervaringen gedeeld van patiënten over daten en kanker.

{slider title="Hoe weet ik met welke late gevolgen ik rekening moet houden?" alias="Blijvende gevolgen" class="red"}Onder 'late gevolgen van kanker' verstaan artsen bijwerkingen op lange termijn van je behandelingen tegen kanker: andere vormen van kanker door de bestraling bijvoorbeeld, of een verhoogd risico op hart- en vaatproblemen en osteoperose. In de volksmond verstaan we er veel meer onder. Je oncoloog, bestralingsarts (of huisarts) kunnen op basis van je exacte behandeling uitleggen welke risico's voor jou gelden. Patiënten noemen als zij gevraagd worden naar late gevolgen vaak andere dingen: Chemobrein, aanhoudende vermoeidheid, neuropathie, ongewenste kinderloosheid, slaapproblemen. Officieel zijn dat geen 'late gevolgen' maar 'lange termijn effecten', of 'aanhoudende' of 'blijvende' gevolgen. Deze gevolgen staan daarom op de pagina met 'overige klachten' opgenomen.

Over de late gevolgen van de behandeling voor hodgkin is een officiële website gemaakt: Beter na Hodgkin (LATER poli).

Ook over de late gevolgen van borstkanker is al best veel bekend. Via de website van borstkanker.nl vind je hier meer informatie over. "Meer mensen overleven borstkanker en leven daarna lang(er) door. Hierdoor ontdekken we steeds meer over de mogelijke gevolgen die de behandeling tegen borstkanker op lange termijn kan hebben. Soms kunnen klachten tijdens je behandeling ontstaan. Soms treden ze pas jaren na afloop van je behandeling op. Deze klachten noemen we late gevolgen. Late gevolgen kunnen je belemmeren in je dagelijks functioneren."

Over hartfalen na borstkanker heeft een patiënte een website gemaakt. BVN heeft een artikel gemaakt over hartfalen na borstkanker (PDF) waarin relevante informatie en uitleg verzameld is.

{slider title="Wat zijn de late gevolgen na kinderkanker?" alias="Laterpoli" class="red"}In elk kinderoncologisch centrum in Nederland bestaat een aparte polikliniek voor overlevenden van kinderkanker, de LATER polikliniek (in sommige centra voorheen PLEK of KLEP). Deze poliklinieken besteden speciale aandacht aan de late effecten van behandeling van kinderkanker. Op de website van VOKK kun je meer lezen over de late gevolgen van kinderkanker.

{slider title="Waar moet ik aan denken als ik op vakantie ga?" alias="Vakantie en kanker" class="red"}Op de website van netkanker worden tips gegeven uit eigen ervaring

{slider title="Waar kan ik terecht voor vragen n.a.v. spoedeisende hulp?" alias="Spoedeisende Hulp SEH" class="red"}Heb je vragen na bezoek aan de Spoedeisende Hulp (SEH)? Bekijk de informatie op deze website.

{slider title="Rondzingende fabels en feiten over oorzaken van kanker" alias="Fabels over kanker" class="red"}Op de website van gezondheidsnet.nl staan in het dossier 'Kanker' enkele artikelen verzameld die vragen als 'krijg je echt kanker van deodorant en de anti-aanbaklaag in mijn pan' oppakken en uitwerken. Ook het artikel 'Groeit en tumor sneller door suiker' van Rianne Marijs (Margriet 2016) behandelt een aantal van dit soort geruchten. Op de website van de mammapoli van UMC Utrecht worden feiten en fabels verzameld en van antwoord voorzien. Net als in feiten en fabels op Voedingenkankerinfo.nl. En Feiten en fabels over kanker op kanker.be.

{slider title="Valse hoop door zoeken op internet" alias="Valse hoop" class="red"}Voor onderzoekers en artsen is het belangrijk dat hun ontdekkingen de pers halen. Ze zijn immers op zoek naar financiering, patienten voor hun onderzoek of collega's die met soortgelijke dingen bezig zijn. Het eerste resultaat van studies wordt daarom gepubliceerd. En ook het onderwerp van het onderzoek waar ze mee gestart zijn. Dat wil echter niet zeggen dat wat er op internet of in de krant staat ook echt al bewezen is, of dat het nú of mórgen al als behandeling beschikbaar is. Het is moeilijk voor patiënten om daarin het kaf van het koren te scheiden, waardoor informatie op internet vaak leidt tot valse hoop. Moet je daarom niet zoeken? Nee, blijf vooral jezelf informeren om met je arts mee te denken over je opties. Om in aanmerking te kunnen komen voor een trial of studie, moet je toch echt eerst ontdekken dat hij bestaat. Maar pas op met hoop. Er zijn zo ontzettend veel verschilende typen kanker, zoveel verschillende diagnoses, en zoveel verschillende criteria waar je aan moet voldoen wil de informatie die je leest ook écht over jou gaan. Of dat zo is, weet je pas als je met je arts praat. Of als je arts dat heeft nagevraagd.

{slider title="Helpt wietolie of mediwiet (tegen bijwerkingen bij) kanker?" alias="Mediwiet tamoxifen" class="red"}Omdat er op dit moment een steeds breder geaccepteerd pleidooi klinkt voor het gebruik van wietolie of medicinale cannabis (mediwiet) bij kanker, wil ik hier apart aandacht aan besteden. Wat mij opvalt is dat artikelen over het gebruik hiervan ingaan op twee vragen:

helpt het tegen bijwerkingen,
is het in staat kanker te genezen.

Over of er sprake kan zijn van interferentie tussen wietolie en de behandelingen tegen kanker, wordt echter geen uitspraak gedaan.

In ieder geval niet over hormoontherapie als tamoxifen. Dat betekent dat hier waarschijnlijk nog te weinig over bekend is, om als officiële instantie een standpunt te kunnen innemen. Je kunt immers nog niets bewijzen, daarvoor is eerst onderzoek nodig en onderzoek gaat niet over één nacht ijs. Zo doet dit standpunt van KWF uitspraak over dat niet bewezen is dat cannabis kanker kan genezen, maar dat het wel bijwerkingen kan verminderen als pijn, misselijkheid en spierkrampen. Het advies is mediwiet alleen te gebruiken op voorschrift van de behandelend arts en succesverhalen op internet niet zomaar te geloven. Op voedingenkankerinfo.nl wordt ingegaan op de vraag of mediwiet helpt tegen tumorgroei. Kanker.nl gaat in op het verschil tussen cannabisolie en wietolie.

Dat maakt succesverhalen van patiënten die voor het gebruik van wietolie pleiten lastig te interpreteren. Wat is de situatie van die patiënt? Welke behandeling krijgt hij precies? Je kunt zo'n advies eigenlijk nooit zonder overleg met je behandelend arts op jezelf toepassen. Want zeker waar het gaat om bijwerkingen van bepaalde soorten anti-hormoontherapie zouden je alarmbellen juist af moeten gaan als patiënten elkaar een middel aanraden, omdat ze 'sinds ze het gebruik ervan amper nog last hebben van de overgangsklachten die ze door tamoxifen krijgen'. Over wietolie wordt dit ook gezegd. Maar wat betekent dat? Wat doet die wietolie dan? Onderdrukt het de bijwerkingen, of maakt het de werking van de tamoxifen ongedaan, waardoor je die klachten minder hebt? Van homeopatische middelen die overgangsklachten onderdrukken wordt immers inmiddels algemeen gewaarschuwd dat je het niet in combinatie met anti-hormoontherapie mag gebruiken. Omdat het de werking (gedeeltelijk) ongedaan maakt. Wil je dat risico wel lopen, dat je niet zeker weet of je medicijnen nog wel goed werken, zolang er niet meer bekend is over waarom die klachten afnemen?

Wat wel bekend is over cannabis is dat het een stof bevat die in het lichaam via de lever wordt opgenomen en dat het daarbij een belemmering kan zijn in het omzetten van de stoffen uit medicatie in werkzame stoffen in het lichaam. Door deze belemmering is het dus mogelijk dat er door cannabis minder werkzame stof wordt omgezet en dat cannabis de medicatie in bepaalde mate dus minder werkzaam maakt. Van Tamoxifen is het bekend dat het een medicijn is dat via de lever moet worden omgezet om de juiste stoffen in het lichaam te krijgen. Het is dus mogelijk dat de stof uit wietolie en tamoxifen met elkaar in een bepaalde mate interfereren. In welke mate dat precies is en wat het mogelijke effect hiervan is, is niet bekend omdat hier geen studies naar gedaan zijn.

Ben je dus nog onder behandeling tegen kanker en gaat het om medicijnen waarbij opname door de lever een rol speelt, neem dan ALTIJD contact op met je behandelend arts over of het veilig is mediwiet of wietolie te gebruiken en in welke mate je dat dan het beste kunt doen. Hoe minder mediwiet je binnen krijgt, en hoe meer controle op wat het met je lichaam doet, hoe beter, zolang we niet zeker weten wat het met je behandeling doet.

{/sliders}

Omgaan met je medicatie

2016-06-28T16:19:35+02:00

{slider title="Bewaren van de namen van je chemo en medicijnen" alias="weten wat je slikt" class="red" open="false"}Veel patiënten weten niet welke chemo ze precies hebben gehad of welke pillen ze precies slikken. Je krijgt die informatie wel, maar bewaar je het ook? Het is belangrijk een overzicht van wat je precies gehad hebt te bewaren. Er kunnen namelijk op elk moment nieuwe onderzoeken bekend worden over de medicijnen die je hebt gebruikt. Stel dat er over een bepaalde behandeling wordt gezegd dat hij minder goed werkt dan een andere, of dat er een vergrote kans op embolie wordt aangetoond na twintig jaar bij dat en dat medicijn, dan wil je graag weten of dat voor jouw behandeling geldt. Daarvoor heb je kennis nodig van welke behandelingen je hebt gekregen en niet alleen in de gangbare namen, maar ook de echte oorspronkelijke merknaam of de naam van de werkzame stof.

{slider title="Behoud van overzicht over medicatie en bijwerkingen en klachten" alias="Overzicht bijhouden" class="red"}Tussen de chemobehandelingen kan behoorlijk veel tijd zitten (als je bv eens in de drie weken gepland staat) om te kunnen onthouden wat de bijwerkingen zijn die wanneer op komen zetten na de chemo. Wel belangrijke feiten in overleg met de oncoloog, als besproken wordt of de volgende kuur op dezelfde manier toegediend zal worden of niet, met dezelfde medicatie tegen de bijwerkingen. Door concentratieproblemen en geheugenverlies, doordat je op dat moment gespannen bent, en doordat veel mensen de details van oncomfortabele dingen als pijn makkelijk vergeten, is de kans dat je dat niet goed meer weet als je tegenover je oncoloog zit te groot.

Wat helpt is een soort medicatiedagboek bij te houden (daar zijn speciale apps voor, bijvoorbeeld deze; maar gewoon op papier in een tabel of je agenda kan natuurlijk ook prima), met daarin welke klachten en bijwerkingen op welk moment op kwamen zetten, wat je daartegen hebt gedaan (overzicht welke tabletten op welk tijdstip ingenomen, in welke dosering) en wanneer die klachten weer afnamen en je gestopt bent met dat medicijn. Een heel karwei, maar waardevol.

Het kan ook helpen bij het onder 'controle' krijgen van bepaalde bijwerkingen. Bij de misselijkheid kan timing van dat medicijn belangrijk zijn. Wie weet werken ze wèl als je de pillen wat vroeger inneemt. Of juist wat later. Zo kan het helpen om tijdens het infuus al een paracetamol in te nemen, als je last hebt van hoofdpijn door Granisetron. Doe dat wel in overleg met de verpkeegkundige van de afdeling. Zij hebben veel kennis en ervaring in dat soort tips.

{slider title="Niet kunnen onthouden of pillen geslikt zijn en tabletten vergeten in te nemen" alias="Medicijnen vergeten" class="red"}• Veel patiënten hebben als gevolg van het chemobrein, door de stress of als gevolg van hormoonbehandeling (bv. Tamoxifen) last van een verminderde concentratie. Heb je een steuntje in de rug nodig om te onthouden of je je hormoontablet hebt ingenomen? Koop dan een pillendoos voor weekdagen. Hij kan meteen ook mee in je handtas. Stel daarnaast het alarm van je telefoon in en laat het als pillenalarm op een vaste tijd dagelijks afgaan.
• Pillendoos 7 dagen 1 vak. Bij sommige apotheken. Soms bij Blokker. Deze zijn niet heel makkelijk te vinden. Vraag iemand uit je omgeving er moeite voor te doen (bv. naar wat apotheken bellen).
• Pillendoos 7 dagen 4 vakken. Apotheek, drogist, blokker, hema.

{slider title="Geheugensteun voor het slikken van meerdere medicijnen" alias="App voor medicijnen" class="red"}In de app stores van google en android vind je allerlei apps om je te herinneren aan het slikken van je pil en het op tijd inleveren van je herhaalrecept. Gratis is deze app voor herinnering aan medicijnen in de Apple store. Een voorbeeld voor Android (kost geld) is Pill on the go. Zoek in de android-app store op het engelse 'pill' voor gratis varianten.

{slider title="Kokhalzen bij innemen medicijnen (movicolon bv) door vieze smaak" alias="kokhalzen bij pillen" class="red"}Door de smaakverandering kunnen medicijnen nòg bitterder smaken dan ze al deden. Bij vloeibare medicijnen en medicijnen die je moet innemen door ze op te lossen in water, zoals movicolon tegen obstipatie, helpt het door het in te nemen met een rietje. De vloeistof komt dan minder in contact met je smaakpapillen.

{slider title="Verzamelen 24uurs urine" alias="Plastijd" class="red"}Er zijn van die dingen... Moet je in verband met een verhoogde kans op osteoperose na de overgang 2x24 uur op een potje plassen. Kan dat niet anders? Ja hoor. Gewoon een plastuit kopen. Je hebt herbruikbare, en wegwerpexemplaren. Perry verkoopt ze wel eens. Of de drogist. Maar dat is seizoensafhankelijk. Ik zou gewoon even googelen op 'plastuit', of bestellen via bol.com. Scheelt een berg. Kost 'n beetje.

{slider title="Contact met de apotheek" alias="apotheek" class="red"}Wat is handig om te weten over de apotheek? Lees het artikeltje 'Zo vermijd je obstakels bij de apotheek' op gezondheidsnet.nl (Elke van Riel) voor tips en uitleg over duurdere apotheken en voorkomen dat een medicijn op is als je het wilt halen.

{slider title="Appotheek app" alias="appotheek" class="red"} Op de site langerthuisinhuis.nl staat een aantal apps verzameld die handig zijn als je minder mobiel wordt of afhankelijker van anderen voor je zelfzorg. Een van de apps die genoemd wordt is de appotheek app. In die app kun je bijvoorbeeld je medicijnen opzoeken om te weten wat de werking is. Overleg natuurlijk ook altijd met je arts, want dezelfde medicijnen worden vaak voor meerdere soorten klachten voorgeschreven, in doseringen die per persoon kunnen verschillen.

{/sliders}

Overige gevolgen en langetermijn effecten van kanker

2016-06-28T16:19:20+02:00

Voor veel van de klachten in deze lijst is het lastig te bepalen wat de oorzaak is of wat je eraan kunt doen. Sommige staan ook nog ter discussie in relatie tot de behandelingen. Laat je arts (bv tijdens een controle afspraak) altijd weten dat je met dit type klachten worstelt. Hij kan dan bepalen of het relevant is voor je behandeling, of dat doorverwijzing oid nodig/mogelijk is.

{slider title="Kou in de botten, kouderillingen" alias="Kou van binnenuit" class="red" open="false"}Na chemo en bestraling lijkt de kou van binnenuit te komen. Fleecedekens, kruiken, elektrisch deken in bed, het helpt een beetje. In bad gaan kan ook, maar pas op: je lichaam verliest ook veel energie aan het water. Let daarnaast op dat je na chemo toxisch bent: de chemo komt via je huid in 't water. Het bad moet heel goed (handschoenen en groene zeep) schoongemaakt worden voordat een ander erin kan. Vraag aan je oncoloog of dat voor jouw type chemo geldt en voor hoe lang. Dit kan bijvoorbeeld minstens een week het geval zijn.

Eet warme dikke soep, bijvoorbeeld pompoensoep. Doordat de soep dik is (niet hetzelfde als gebonden soep!) verwarmt hij je maag en lijf van binnenuit. Maar: in geval van misselijkheid, eet dit de eerste dagen na en tijdens de chemo niet. De warmte van de soep ontspant je maag en dat is niet altijd wenselijk in geval van misselijkheid en maagpijn.

{slider title="Kramp in kuiten en voeten na chemo" alias="Kramp in benen" class="red"}Eet voor het slapengaan een schijf ananas. Vers of uit blik. Neem bij ananas uit blik geen ananas op siroop, maar op ananassap. Dat is veel gezonder. Bv. Del Monte, Fair Trade en Albert Hein merk. In ananas zit magnesium. Dat helpt tegen kramp.

{slider title="Kramp of pijn bv in de buik" alias="Buikkrampen" class="red"}Het gewicht of de warmte van een kruik kan teveel zijn, net als de geur van kersenpitten. Een oplossing is een theedoek iets natmaken (bv. met een plantenspuit) en hem dan kort opwarmen in de magnetron.

{slider title="Dunne of gescheurde nagels bij chemo " alias="Dunne nagels" class="red"}• Soms wordt gezegd dat je je nagels moet versterken et een nail hardener. Dat kun je beter niet doen, want nailhardeners bevatten formaldehyde en die drogen de nagel juist uit.
• Op de website abeautifulnail worden goede adviezen gegeven voor nagelverzorging bij chemo.
• Vette nagelcrème (Herome). Drogist
• Wees voorzichtig met nagellakremover, gebruik er een op lanoline basis
• Uitvallende nagels door chemo: overleg met je arts of nageluitval verwacht kan worden en of nagellak daarbij helpen kan. Er zijn ziekenhuizen die werken met ijscompressen. Of dit werkt staat nog ter discussie. Overleg met je arts of dit een mogelijkheid voor je is. Aangeraden wordt de nagels te beschermen met handschoenen. Pas op met pleisters: de huid kan zo dun geworden zijn dat je daar wondjes door krijgt. Douglas

{slider title="Bortsreconstructie na borstamputatie" alias="borstreconstructie" class="red"}BorstkankerVerenigingNederland heeft een video gemaakt om je te helpen met kiezen tussen de opties met betrekking tot borstreconstructie.

Behandelingbegrepen.nl maakt animaties om complexe begrippen in de zorg uit te leggen. Zo hebben ze in samenwerking met savetheboobies.nl drie animaties gemaakt die laten zien wat de diep lap-methode (buik), de Latissimus Dorsi-lap (rugspier) en de Huidbesparende methode met tissue expander inhouden.

{slider title="Het risico op 'late gevolgen' van je behandelingen" alias="Late gevolgen" class="red"}Onder late gevolgen van kanker verstaan zorgverleners wat anders dan 'in de volksmond' wordt begrepen. Formeel zijn late gevolgen aandoeningen die je op langere termijn kunt ontwikkelen als gevolg van je behandelingen, zoals een verhoogde kans op hartklachten, osteoperose, een tweede of andere tumor of diabetis. Wil je meer weten over wat jouw risico's zijn, vraag dit aan je behandelend arts. Ook kun je in sommige ziekenhuizen terecht bij zogenaamde LATER poli's. Bijvoorbeeld bij kinderkanker en hodgkin. Over late gevolgen bij borstkanker kun je uitleg vinden op de site van BVN. Bijvoorbeeld over de kans op hartklachten. Voor hulp bij omgaan met hersenletsel kun je terecht op de site hersenz.nl

{slider title="Opvliegers / hormonale problemen" alias="Overgang" class="red"}Pas op met producten die overgangsklachten tegengaan bij het slikken van anti-hormoon tabletten. Als de producten oestrogeenachtige stoffen bevatten, maakt dat volgens sommige studies de werking van het anti-hormoon ongedaan. Overleg met je oncoloog voordat je supplementen gaat slikken. Soms wordt ook advies gegeven om soja en lijnzaad te eten tegen de overgangsklachten. Het staat ter discussie of dit goed of juist slecht is in combinatie met hormoontherapie, doordat er veel op hormonen lijkende stoffen inzitten. In dit blog van jongenborstkanker.nl zijn een aantal praktische tips verzameld over hoe je met opvliegers om kunt gaan. Hier kun je tips lezen over pijn bij het vrijen als gevolg van de overgang.

{slider title="Aanhoudende vermoeidheid na kanker" alias="Blijvende vermoeidheid" class="red"}In het artikel Moe na kanker. Het zit niet tussen de oren en je kunt er wel iets aan doen van Elke van Riel (Psychologie Magazine 2012) kun je uitleg lezen over hoe het zit met die vermoeidheid: waardoor het komt en hoe het komt dat bij sommige patienten die vermoeidheid maar niet weggaat. In de rubriek 'Hulp bij omgaan met kanker' kun je specialistisch aanbod vinden voor begeleiding en hulp bij vermoeidheid. Bijvoorbeeld de app Untire "geeft je de middelen om vermoeidheid bij kanker te verminderen en je leven weer te kunnen leven".

Maria Hendriks is een journaliste die zelf ervaringsdeskundige is op het gebied van vermoeidheid na kanker. Zij heeft hier veel kennis over ingewonnen en verzameld en ook enkele boeken over geschreven. Via de website vermoeidheidnakanker.nl geeft ze uitleg over vermoeidheid en werken na kanker. Zo staat er bijvoorbeeld uitgelegd dat je op verschillende manieren moe kunt zijn (lichamelijk en geestelijk), over het effect ervan op je geheugen, en een indruk van de inhoud van haar boeken. Ook kun je er artikelen vinden naar aanleiding van wetenschappelijk onderzoek over deze onderwerpen. De website laat helaas niet toe dat je naar subpagina's linkt, dus je moet zelf even zoeken. Onder het navigatiemenu van 'vermoeidheid' staan bijvoorbeeld tips over wat je kunt doen. Bij de artikelen kom je uit door op de homepage bij het item Bewijs voor chemobrein op Lees verder te klikken.

Wil je weten wat chemobreinklachten zijn, of heb je last van aanhoudende concentratie- en geheugenproblemen, kijk dan eens naar deze rubriek op overwegmetkanker.nl

{slider title="Omgaan met hersenletsel" alias="Hersenletsel" class="red"}Voor hulp bij omgaan met hersenletsel kun je terecht op hersenz.nl

{slider title="Pijn in ribben of romp na operatie, bestraling of lymfevatverwijdering" alias="lymfoedeem flank" class="red"}Artsen zijn opgeleid om als het om lymfoedeem na borstkanker gaat, verdikking en ophoping van vocht in de arm of in de borst in de gaten te houden. Het kan echter ook zo zijn dat het oedeem meer in je flank, in je romp, onder je ribben, schouderblad of rug ophoopt. Dat is niet goed zichtbaar en daardoor kun je er lang zonder hulp mee rondlopen. Want je artsen kunnen geen zichtbare verdikking of vochtophoping vaststellen. Klachten waar je dit aan kunt herkennen is een gevoel van druk op je ribben, steken, iets naar voren staande ribben en een ingeslepen gewoonte om bijvoorbeeld een hand op je ribben te leggen uit bescherming. Mocht je jezelf hierin herkennen, overleg dan met je huisarts en ga naar een in lymfoedeem bij kanker gespecialiseerde fysiotherapeut. Deze kan vaststellen of je last hebt van lymfoedeemophoping in je flank of romp.

{slider title="Zelfredzaamheid en eenzaamheid bij kanker" alias="zelfredzaamheid" class="red"}Veel patiënten voelen zich eenzaam tijdens het traject van hun ziekte. Niet per se omdat er geen mensen om hen heen zijn die er voor hen willen zijn, maar wel omdat als puntje bij paaltje komt, je teruggeworpen wordt op jezelf. Alleen jij weet wat je nodig hebt, wat belangrijk is, wanneer je welke behoefte hebt. Hierover praten met je omgeving is lastig, waardoor dat contact verstoord kan raken. Dit blog benoemt een aantal momenten die typerend zijn voor de eenzaamheid van kanker. Onder specialisten is 'zelfredzaamheid' een term waarmee onderzocht wordt in hoeverre problemen als eenzaamheid een probleem zijn waar je zelf niet uitkomt. Zo is er het Werkblad Zelfredzaamheid. "Het werkblad is bedoeld voor wijkgerichte professionals die zelfredzaamheid en samenredzaamheid van bewoners of patiënten willen stimuleren. Je kunt het werkblad gebruiken als je merkt dat iemand eenzaam of inactief is. Heeft hij levensvragen? Ook dan is het werkblad 'Samen ontdekken' een goed hulpmiddel."

Heb je behoefte om met iemand te praten, maar weet je niet met wie, kijk dan eens op de website hetluisterendoog.nl van Sensoor. Daar kun je chatten met een vrijwilliger. "Deze website is bedoeld voor iedereen die zich op één of andere manier geïsoleerd voelt en behoefte heeft aan contact. Ongeacht levensverhaal, achtergrond, leeftijd of leefomstandigheid. Je kunt hier je verhaal kwijt. Door online, vertrouwelijk en anoniem te chatten met een vrijwilliger. Deze biedt een luisterend ‘oog’ en denkt met je mee. Vrijwilligers zijn goed voorbereid en worden begeleid bij hun taak." Ook de website pratenoververlies.nl biedt de mogelijkheid om te chatten met een vrijwilliger.

De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (een adviesraad voor de regering) heeft een rapport geschreven over wat eenzaamheid precies is, om hier aandacht voor te vragen in onze samenleving. Het lijkt wat taaie kost, maar kan interessant zijn omdat het bijvoorbeeld laat zien wat het verschil is tussen alleen zijn en eenzaamheid en hoe het komt dat veel mensen zich eenzaam voelen.

{slider title="Pijnlijke voeten" alias="Pijnlijk voetbed" class="red"}Overleg met pedicure, oncoloog of huisarts.
• Calendulan crème en Arniflor Vallen en Stoten crème van VSM lijken de voeten iets te verkoelen en de huid te ontspannen. Pas op met lotions en olie, die maken de huid juist nog zachter/weker en dus kwetsbaarder. Drogist
• Probeer een voetenbad of voetengel. Pas wel op, de meeste voetengels en bruistabletten die te koop zijn zijn geparfumeerd etc. Drogist Voorbeelden van geschikte merken ken ik helaas niet. Kijk bijvoorbeeld op deze website (type 'voet' in in het zoekveld). Je ziet dan heel veel producten voor voeten, met merken die ik herken als ook te koop bij de drogist of Holland&Barrot.
• Vermijd hakken of schoeisel dat de hielen kan beschadigen. Koop comfortabele, wijde schoenen met een goed degelijk voetbed, bijvoorbeeld van de merken Durea, Ecco, Skechers of Paladium.
• Maak gebruik van zachte inlegzooltjes, bijvoorbeeld van schapenvacht.
• Wees voorzichtig met pleisters en blarenpleisters. Bij het verwijderen trek je makkelijk de huid kapot. Een gaasje vastgemaakt met een gaasverband is beter

{slider title="Droge of schrale huid bij de bikini-lijn of vagina" alias="Bikinilijn" class="red"}
• Vasiline Lanette crème (of andere crème in overleg met huisarts of gyneacoloog)
• Bij bikinilijn werkt Cremor Lanette of Lanette crème ook. Apotheek (recept via huisarts)

{slider title="Droge vagina bij het vrijen" alias="droge vagina" class="red"}Als penetratie pijnlijk is doordat de vagina droger is geworden, ligt zoeken naar een geschikt glijmiddel voor de hand. Ware het niet dat veel glijmiddelen hormonen bevatten en dat wil je liever niet gebruiken in geval van hormoongevoelige kanker. Veel patiënten experimenteren daarom met huis-tuin-en-keuken-middelen. Genoemd worden Vasiline Lanette crème, zonnebloemolie en druivenpitolie (= geur- en smaakloos). Maar er zijn ook middelen die in de winkel te koop zijn, zonder hormonen. Overleg bij hormoongevoelige kanker voor het gebruik van homeopathische middelen àltijd met je arts, aangezien deze middelen hormonen of op hormonen gelijkende stoffen kunnen bevatten. Vraag bij ernstige klachten om middelen op voorschrift aan een gynaecoloog. Het is sowieso verstandig om deze klachten met je arts te durven bespreken. Wie weet is er wel een hulpmiddel bekend. Doe dit niet in je eentje. Daarvoor kunnen de klachten veel te ingrijpend zijn. In Margriet is 'Wat te doen bij pijn bij het vrijen' vraag van de week geweest. Klik op de link voor het antwoord.

{slider title="Problemen met seksualiteit en kanker" alias="Seksualiteit" class="red"}Er is gelukkig een nieuwe site van NFK om het taboe over kanker en seksualteit te doorbreken. Ook sickandsex.nl wil wat aan dit taboe veranderen.

Dat maakt de informatie die ik hier had staan hopelijk overbodig. Kijk dus eerst even wat je daar kunt vinden. Toch nog meer vragen? Wie weet heb je toch wat aan de links die ik tot nu toe verzameld had:

Op kanker.nl wordt een pagina besteed aan seksualiteit bij chemotherapie.
Liz O'Riordan (borstkankerpatiente en oncoplastische borstchirurge) besloot een blog te wijden aan Let's talk about sex (Engels) omdat het taboe te groot is in verhouding tot de impact die kanker op seksualiteit kan hebben.
Ook het stuk Tips for maintaining Intimacy during cancer gaat in op de invloed van kanker op de beleving van intimiteit.
In het artikel Seksualiteit na kanker op allesoverkanker.be wordt een indruk gegeven van het boek Liefde onder druk, relaties in tijden van kanker (Els Put).
Er is een documentaire van Canvas 'Liefde in tijden van kanker' waarin patiënten vertellen hoe de kanker een invloed gehad heeft op hun gevoel van vrouwelijkheid, op hun relationele leven en op hun seksleven. De link van deze docu verandert regelmatig. Zoek op de titel als je hem niet kunt vinden.
Op deze pagina van jongborstkanker.nl staat informatie verzameld over sexualiteit en kanker.
Ook Borstkankervereniging Nederland heeft een rubriek op borstkanker.nl over seksualiteit en kanker, besteedt hier aandacht aan op de pagina over late gevolgen, en heeft hier een artikel aan gewijd in de special in Blad-B over late gevolgen (pag. 20-23).
Tot slot heeft de Rutger Stichting een pagina over seksualiteit bij borstkanker.
En legt Allesoverkanker.be uit dat het belangrijk is problemen met seksualiteit met je specialisten te bespreken.
Voor mannen besteedt deze rubriek op kanker.nl aandacht aan seksuele problemen als gevolg van kanker.
Ook op de website van zaadbalkanker.nl wordt in het kort aandacht besteed aan gevolgen van behandelingen op de zaadlozing, libido en klaarkomen.

{slider title="Extreem zweten" alias="Extreem zweten" class="red"}Veel zweet of transpiratie onder andere oksel dan de bestraalde/oksel na oksel-toilet of lymfe klier verwijdering, of extreem zweten door medicijnen of overgang.
Onder invloed van (anti-)hormoontherapie kan de transpiratie verergeren. Omdat je op moet passen voor oedeemvorming is een zweetblokkerende deodorant misschien niet verstandig. Een oplossing is het gebruiken van Oxel pads. Het merk ' 1-2 Dry' bestaat in de maten M en L en is te koop bij Etos en Kruidvat in het deodorantvak. Het merk 'Oxlpads' is onder andere te koop bij Dirx Drogist. Het model en de kleefkracht van de pads is niet super. Wat dat betreft werkt maandverband of een inlegkruisje beter. En het is goedkoper. Drogist (bij de deodorants)

{slider title="Slaapproblemen" alias="slecht slapen" class="red"}Slaappproblemen bij kanker of als gevolg van chemo of hormoonthereapie komen regelmatig voor. In dit blog kun je 12 tips voor 'food or drinks' vinden die de slaap bevorderen. Jongenborstkanker.nl voegt in dit filmpje nog een originele tip toe over hoe je je lichaam kunt helpen afkoelen bij opvliegers door hormoontherapie in warme zomernachten. (Kijk even naar het korte filmpje om de tip te weten, het zou flauw zijn mbt de bron als ik hem hier op zou schrijven.)

Daarnaast kun je een online cursus volgen bij slaapproblemen. Of een zelfhulp-cursus bij slaapproblemen. Deze cursussen zijn niet toegespitst op kankerpatiënten. Het kan daarom zijn dat de adviezen die er gegeven worden niet altijd van toepassing zijn.

{slider title="Omgaan met chemobrein en geheugenproblemen" alias="Chemobrein" class="red"}Op deze site staat een aparte rubriek over breinproblemen. Er wordt uitgelegd wat het is en wat je eraan kunt doen.

Er is natuurlijk heel wat meer over te vinden. Klik hier bv voor een slideshare presentatie in het Engels over het managen van je chemobrein. En hier voor een site met tips over omgaan met chemobrein.

{slider title="Kinderloos door kanker" alias="Kinderloosheid" class="red"}Kijk voor lotgenotencontact op deze pagina van kinderloosheidnakanker.nl. Lees voor herkenning ook dit artikel in Trouw van een ongewenst kinderloze vader. Tijdens SpaceforAYA 2016 is een presentatie gegeven over vruchtbaarheidsbehoud en kanker. De Stichting Jong Borstkanker heeft een pagina met informatie over kinderwens en borstkanker.
{/sliders}

Pijnklachten als gevolg van je behandelingen

2016-06-28T16:18:59+02:00

Overleg bij ernstige pijn altijd met je huisarts en oncoloog. Ziekenhuizen hebben een pijnpoli met veel kennis en expertise. Kom je er in die gesprekken niet goed uit, misschien helpt de informatie van Stichting Pijnbijkanker je dan. Op de Belgische site Allesoverkanker vind je uitleg over de soorten pijn bij kanker, onder andere over wat je zelf kunt doen bij pijn door kanker.

{slider title="Woorden geven aan pijn/ je pijnklachten beschrijven" alias="pijn beschrijven" class="red" open="false"}Het is niet eenvoudig om te beschrijven wat je precies voor pijn voelt, en die informatie is vaak wel cruciaal voor je arts om je te kunnen helpen. Daarom heeft netkanker een item gemaakt dat woorden geeft aan de verschillende soorten pijn, ondersteund door een afbeelding van Peter Moore (paintoolkit).

{slider title="Pijn rondom bestraalde borst (ribben, borstbeen) na bestraling" alias="pijn na bestraling" class="red"}Vermoedelijk beschadigd botvlies, een inwendige steriele ontsteking of verkleefd littekenweefsel.
• Hiertegen helpt rust en het blijven doen van de arm-oefeningen m.b.t. de schildwachtklier operatie / okseltoilet. De pijn kan lang blijven.
• Een hierin gespecialiseerde therapeut (vaak oedeemtherapeut) kan de pijn verlichten. Nieuw is de zogenaamde facietechniek waarmee de verkleving behandeld wordt. Klik op de link en overleg met je huisarts voor een geschikte behandelaar.
• Daarnaast verkoelen met koude natte doek of ijscompres.
• Er zijn wat ontstekingsremmende zalfs op de markt, maar de werking hiervan staat ter discussie.

{slider title="Hardnekkige pijn na borstbesparende operatie en poortwachtklierverwijdering" alias="borstbesparend" class="red"}Normaal gesproken zijn de pijnklachten na een borstbesparende operatie goed te overzien. Ook is de kans op oedeemvorming of pijn door versteende lymfevaten veel kleiner als er alleen een of enkele poortwachtklieren verwijderd zijn, in plaats van een volledig okseltoilet. Gevolg daarvan is dat je artsen niet de neiging hebben om je door te verwijzen naar een huid- of oedeemtherapeut bij pijnklachten. Hun aanname is dat die klachten vanzelf over gaan als je je oefeningen doet en tijd neemt. Dat is niet altijd waar. Ook bij een borstbesparende operatie kun je de pech hebben dat vocht zich gaat ophopen, littekenweefsel verkleeft, of de lymfevaten bij de verwijderde klier in een striem veranderen. Huidtherapeuten en oedeemtherapeuten zijn er in gespecialiseerd deze klachten te verhelpen en één behandeling kan al groot verschil maken. Heb je pijn die je zelf als 'niet normaal meer' ervaart: vraag dan nadrukkelijker om doorverwijzing aan je arts. De ene therapeut heeft veel bredere kennis (veel meer technieken geleerd of verder door gespecialiseerd) dan de andere.

{slider title="Drukkend gevoel en pijnsteken in de ribben als je behandelingen over zijn" alias="lymfoedeem romp flank" class="red"}Artsen zijn opgeleid om als het om lymfoedeem na borstkanker gaat, verdikking en ophoping van vocht in de arm of in de borst in de gaten te houden. Het kan echter ook zo zijn dat het oedeem meer in je flank, in je romp, onder je ribben, schouderblad of rug ophoopt. Dat is niet goed zichtbaar en daardoor kun je er lang zonder hulp mee rondlopen. Want je artsen kunnen geen zichtbare verdikking of vochtophoping vaststellen. Klachten waar je dit aan kunt herkennen is een gevoel van druk op je ribben, steken, iets naar voren staande ribben en een ingeslepen gewoonte om bijvoorbeeld een hand op je ribben te leggen uit bescherming. Mocht je jezelf hierin herkennen, overleg dan met je huisarts en ga naar een in lymfoedeem bij kanker gespecialiseerde fysiotherapeut. Deze kan vaststellen of je last hebt van lymfoedeemophoping in je flank of romp. Dit soort klachten kunnen je bewegingsvrijheid inperken, zonder dat dat nodig hoeft te zijn.

{slider title="Extreme langdurige pijn als gevolg van bestraling" alias="Blijvende pijn na bestraling" class="red"}Een minder bekende behandeling bij aanhoudende en ernstige klachten is de Hyperbare Zuurstoftherapie. Het is een intensieve behandeling waarvoor je een bepaalde periode achtereenvolgens meerdaags naar het ziekenhuis moet. Vraag je (bestralings)arts om uitleg en verwijzing. Het werkt niet altijd en is niet in alle contexten een optie. Op deze site kun je een video van behandelingbegrepen.nl vinden over wat hyperbare zuurstoftherapie is.

{slider title="Ontstoken botvlies of botvliesontsteking" alias="ontstoken botvlies" class="red"}Ontstoken botvlies, of pijn bij botten in de buurt van bestraalde plek:
• Hiertegen helpt rust.
• Daarnaast verkoelen met koude natte doek of ijscompres.
• Er zijn wat ontstekingsremmende zalfs op de markt, maar de werking hiervan staat ter discussie.
• Op voorschrift van antroposofische huisarts speciale lotion/olie van Weleda (Lotio pruni comp). Deze verzorgt niet alleen de huid, maar ook het weefsel eronder.

{slider title="Bestralingspijn of zenuwpijn" alias="Bestralingspijn" class="red"}• Er bestaan veel pijnklachten in de categorie 'je zult ermee moeten leren leven' (althans dat probeer je toch). Gelukkig nemen artsen veel pijn serieus. De pijnpoli van het ziekenhuis is hiervoor de gewezen plek.
• Een minder bekende behandeling is Hyperbare zuurstoftherapie. Dit kan verlichting bieden bij pijn door verkleving na bestraling of door ander littekenweefsel, bij beschadigd botweefsel, of een onderhuidse chronische ontsteking als gevolg van de bestraling, of bij een wond die maar niet wil helen. Vraag aan je bestralingsarts of dit bij je klachten past.

{slider title="Neuropathie in de handen of voeten" alias="Neuropathie" class="red"}Neuropathie in de voeten is een bekende bijwerking.
• Electro acupunctuur kan helpen. Lichte stroom op punten prikkelen de zenuwen. Vervolgens massage. Resultaten zijn prettig. Ga hiervoor naar een accupuncturist.
• Op de site borstkankervragen.nl geeft een patiënt de tip teensokken te dragen. De sokken leiden af van het doffe gevoel bij tenen en bal van de voet. Daarnaast wordt tegen neuropathie genoemd: acupunctuur, de oncologisch voetzorgverlener (zie link voor oncologische voetverzorging in je buurt), TENS (staat nog ter discussie, wordt door sommige ziekenhuizen aangeboden), ergotherapie (verwijzing via huisarts), pijnstillende crèmes (op voorschrift arts) en sokken. Vraag na wat je verzekering vergoedt.
• Op deze pagina van kanker.nl kun je wat uitleg vinden over neuropathie als laat gevolg van chemotherapie.

{slider title="Moeite met zitten in de auto als gevolg van borstkanker" alias="kussen auto" class="red"}Een kankerpatiënte heeft een website gemaakt waarop spullen verzameld worden die handig kunnen zijn als je met bijwerkingen van je kankerbehandelingen probeert te leven. Ze biedt er ook hulpmiddelen aan waarvan je niet weet dat ze bestaan en die je daardoor ook niet gaat zoeken op internet. Maar die wel een oplossing voor je zouden kunnen zijn. Bijvoorbeeld een kussen voor in de auto, dat je helpt tegen de pijnklachten.

{slider title="Gewrichtsproblemen (reumatisch) algemeen" alias="Gewrichtspijn" class="red"}Deze pagina van gezondheidsnet.nl (over reuma) is niet specifiek voor kankerpatiënten, maar geeft wel uitleg over wat te doen bij gewrichtsklachten. Wat helpt qua eten bij dit soort klachten?

Op het blog van Marthe van Santen is een artikel gewijd aan de meestvoorkomende vragen over gewrichtspijn.

{slider title="Fibromyalgie" alias="Fibromyalgie" class="red"}Op de website van fesinfo.nl (belangenvereniging voor mensen met fibromyalgie) kun je informatie en antwoorden op veelgestelde vragen over fibromyalgie vinden. Op deze pagina van gezondheidsweg.eu is informatie verzameld over fibromyalgie, waaronder voedingstips.

{slider title="Pijnlijk zitvlak, doorzitpijn" alias="Doorzitpijn" class="red"}Pijn bij zitten door vermagering: als gevolg van kanker, uitzaaiingen of chemo kun je flink gewicht verliezen. Zoveel dat zitten (op de botten) pijnlijk wordt, of doordat doorzitplekken ontstaan. Hiervoor bestaan anti decibitus kussens . Je (huis)arts of verpleegkundige kan je hierover adviseren. Onder bepaalde voorwaarden kunnen deze vergoed worden door de zorgverzekeraar. Vraag dit goed na.

{slider title="Doorligwond" alias="Decubitus" class="red"}Een doorligwond begint met rode plek die niet wit verkleurt bij erop drukken; doorliggen (decubitus) is een beschadiging van de huid. Het kan ontstaan door veel in één houding liggen of zitten. Het is vaak pijnlijk, kan lang duren en geneest moeilijk. Op de site doorliggen.nl staan praktische tips over hoe doorligplekken voorkomen kunnen worden en hoe ze te herkennen. Op de site staan geen tips voor de behandeling, dat is het gebied van de wijkverpleegkundige of arts.

{slider title="Botpijn na injectie neulasta" alias="Neulastapijn" class="red"}Na injectie met Neulasta kan lichte tot matige botpijn optreden. Hier is weinig tegen te doen, behalve het regelmatig innemen van 1 gr paracetamol (afhankelijk van gewicht elke 6 of 8 uur). Het lichaam warm houden, bewegen en een lauwwarm bad werken ook tijdelijk verlichtend.

{slider title="Extreme botpijn na injectie neulasta" alias="Extreme botpijn" class="red"}Bij extreme pijn kan een zwaardere pijnstiller nodig zijn, op voorschrift van de huisarts of oncoloog. Volgens de verpleegkundige van Two Care kan het preventief innemen van paracetamol (3 of 4x per dag 1 gram) vanaf de dag voorafgaand aan de injectie totdat de pijnklachten verdwenen zijn, de ernst van de pijn ook doen afnemen. Bij maagproblemen is een zetpil van 1 gram overigens ook een optie.

{slider title="Stichting pijn bij kanker" alias="hulp bij pijn" class="red"}Een van de naarste bijwerkingen van kanker is pijn. Dit kan het gevolg zijn van (zenuw)beschading door chemo of bestraling. Daarnaast kampen patiënten met uitzaaiingen vaak met scherpe pijnklachten. Overleg bij ernstige pijn altijd met je huisarts en oncoloog. Ziekenhuizen hebben een pijnpoli met veel kennis en expertise. Kom je er in die gesprekken niet goed uit, misschien helpt de informatie van Stichting pijn bij kanker je dan. Deze stichting is opgericht op initiatief van Ernst Daniël Smid n.a.v. het verlies van zijn vrouw aan kanker en haar gevecht tegen pijn.

{slider title="Pijnmonitoring" alias="Pijndagboek" class="red"}Er zijn verschillende apps op de markt die proberen patiënten te ondersteunen in het volgen van hun pijn. Bijvoorbeeld het Pijndagboek: "Het Pijndagboek is een overzichtelijk en makkelijk te gebruiken hulpmiddel voor mensen met pijnklachten. Naast het uitgebreide Pijndagboek waarin het pijnverloop gemonitord kan worden, is het ook mogelijk deze gegevens via e-mail te delen, bijvoorbeeld met de behandelaar." En de Pijn Monitor: "De Pijn Monitor is een handig hulpmiddel om uw pijnmedicatie bij te houden en alerts te ontvangen wanneer een nieuwe dosering ingenomen dient te worden. U kunt uw pijnscore en andere scores bijhouden en delen met uw behandelend arts."

{/sliders}

Wil je graag meer weten over hoe 'pijn' eigenlijk werkt, dan is dit boek Pijn & het brein misschien interessant. Klik op deze link voor een indruk van een eerdere druk van het boek.

Klachten door chemo-infuus en operatie

2016-06-28T16:18:36+02:00

{slider title="Pijn in arm na infuus (infuuspijn)" alias="Infuuspijn" class="red" open="false"}Zorg dat de verpleegkundige op de chemoafdeling en je oncoloog in het voorbereidende gesprek op de chemo altijd op de hoogte zijn van klachten als infuuspijn. Zij kunnen aanpassingen voor je maken die de klachten kunnen verlichten.

Of een crème of zalf echt helpt, staat ter discussie. Probeer het voorzichtig uit.

• Hirudoid Hydrofiele crème (tegen aderontsteking). Apotheek
• Arniflor Vallen en stoten zalf (VSM). Gewone drogist
• Verkoelen met een koude natte doek of ijscompres.
• Aan andere patienten wordt juist verwarmen met een warme doek of kersenpit aanbevolen. Het is uitproberen wat werkt.
• Er bestaan fysio/manuele therapeuten die gespecialiseerd zijn in pijn, stijfheid en andere problematiek na infuus of lymfeklier-verwijdering. Zij hebben zich verenigd in de NVFL. Vraag aan de huisarts/oncoloog om een verwijzing.

{slider title="Pijn tijdens chemoinfuus" alias="Pijn arm door infuus" class="red"}Roep bij pijn tijdens het infuus altijd meteen de verpleegkundige. Het kan zijn dat er is 'misgeprikt', dat de chemo naast het bloedvat lekt. Kou in de arm (die ook erg pijnlijk kan zijn) komt doordat chemo heel koud wordt bewaard. Vraag om een warmtecompres en overleg of het infuus niet wat trager gezet kan worden. Als de chemo in trager tempo druppelt, krijg je minder kou tegelijkertijd binnen. Je zit dan natuurlijk wel langer.

{slider title="Problemen met prikken in aders" alias="Moeilijk te prikken" class="red"}Door de chemo en het herhaalde prikken kan het infuus aanbrengen erg moeilijk of pijnlijk worden. Daarom wordt soms gekozen voor het aanbrengen van een port-a-cath of PAC. Hiervoor moet je onder narcose, dus dit wordt niet zomaar gedaan. Bijvoorbeeld op het forum van de Amazones kun je lezen over ervaringen. Overleg met je oncoloog bij pijn en problemen.

{slider title="Pijnlijke aders of aderontsteking" alias="Aderontsteking" class="red"}Zorg dat de verpleegkundige op de chemoafdeling en je oncoloog in het voorbereidende gesprek op de chemo altijd op de hoogte zijn van klachten als infuuspijn. Zij kunnen aanpassingen voor je maken die de klachten kunnen verlichten.

Of zalf of crème hier echt wat aan kunnen doen staat ter discussie. Je kunt proberen of Hirudoid Hydrofyle crème (tegen aderontsteking) of Bepanthen zalf/crème (verkoelt de huid) werkt Apotheek, Drogist

{slider title="Verstening van aders of fybrose" alias="Harde aders" class="red"}Zorg dat de verpleegkundige op de chemoafdeling en je oncoloog in het voorbereidende gesprek op de chemo altijd op de hoogte zijn van klachten als infuuspijn. Zij kunnen aanpassingen voor je maken die de klachten kunnen verlichten.

Of zalf of crème hier echt wat aan kunnen doen staat ter discussie.
• Arniflor Vallen en stoten zalf (VSM) helpt wat bij 'beursheid', blauwe plekken en zwellingen. Drogist
• Er bestaan fysio/manuele therapeuten die gespecialiseerd zijn in pijn, stijfheid en andere problematiek na infuus of lymfeklierverwijdering. Zij hebben zich verenigd in de NVFL.
• Bij teruggetrokken of verharde aderen als gevolg van chemo kan behandeling door een gespecialiseerde fysiotherapeut (kijk hier) met Curetape helpen. Dit wordt ook ingezet als lymftaping bij oedeemklachten. Zie ook de website van NVFL en vraag aan je huisarts om een specialist in je omgeving.

{slider title="Pijnlijke striem na poortwachtklierverwijdering of okseltoilet" alias="Striem in arm of oksel" class="red"}Na een okseltoilet of verwijdering van de schildwacht/poortwachtklier ontstaat soms een pijnlijke striem in arm of oksel: een gefybrotiseerd of getromboseerd lymfevat (na borstkanker operatie). Is pijnlijk en maakt strekken arm moeilijk. Is (makkelijk) te verhelpen door massage / behandeling door een hierin gespecialiseerde fysiotherapeut. In dit blog wordt meer uitleg gegeven over het Auxillary Web Syndrome, waaronder de verschillende benamingen voor die pijnlijke streng bij je oksel. Verwijzing via mammapoli of huisarts

{slider title="Verzorging litteken" alias="Pijnlijk litteken" class="red"}Let op: in geval bestraling: overleg met bestralingsarts! Tijdens bestraling niet zomaar zalf of crème gebruiken!

• Dermatix siliconengel; dit is een duur middel, niet vergoed door verzekering, daardoor niet makkelijk verkrijgbaar. Vraag bij je apotheek of ze andere merken aanbieden. Op recept via bestralingsarts of huisarts

• Calendulan crème (VSM). Gewone drogist

• Vitamine-e-olie. Holland&Barrot

• Bio oil Gewone drogist

{slider title="Lymfoedeem of pijn door vochtophoping" alias="Lymfoedeem" class="red"} Behalve door lymfoedeem (= vocht in borst of arm, zwelling in borst of arm) kan na behandeling tegen borstkanker ook beperkte mobiliteit in borst, arm of schouder ontstaan.
• Er bestaan in lymfoedeem gespecialiseerde fysiotherapeuten. Zij hebben zich verenigd in de NVFL. Vraag oncoloog, mammapoli of huisarts om verwijzing. Lymfoedeem kan ook lange tijd na de operatie ontstaan.
• Er bestaat een speciaal anti-oedeemkussen. zie link
• Steeds vaker wordt Curetape of lymftaping ingezet bij oedeemklachten door een gespecialiseerde fysiotherapeut. Vraag de mammacare of huisarts om verwijzing en een specialist in de buurt.

{slider title="Uitleg over lymfoedeem of lymfoedeem voorkomen" alias="Info lymfoedeem" class="red"}
• Op deze site van UZ Leuven vind je een informatiebrochure met uitleg over wat bestraling met je lichaam doet.
• Kijk op lymfoedeem.nl voor tips hoe lymfoedeem te voorkomen (bijvoorbeeld laat infuus niet in de 'geopereerde' arm aanbrengen, vermijd wondjes (dus ook geen bloed prikken) in de geopereerde arm en hand en vermijd warmte of kou).
• Er bestaat ook een pdf van WZA (de link werkt vaak niet: ga naar www.wza.nl en vul lymfoedeem in in 't zoekvenster.
{/sliders}

Gevoelige ogen en oren bij chemo

2016-06-28T16:18:11+02:00

Ogen en oren zijn kwetsbare dingen. Maak je je zorgen, overleg altijd even met je arts, zodat die kan bepalen of het om bijwerkingen gaat waar hij van moet weten.

{slider title="Ogen verdragen geen licht " alias="Overgevoelig voor licht" class="red" open="false"}• Dragen van een grote donkere zonnebril die de ogen omsluit. Voor een aantal sporten, bv wandelen, wielrennen, skiën en hengelen, zijn winddichte of anti-spiegelende brillen gemaakt. Kijk bv eens bij Decathlon. In geval van bril op sterkte is de standaard zonnebril van Hans Anders een relatief goedkope optie. Pas op met ogen op laten meten na narcose en chemo. De metingen zijn tot een half jaar na datum niet betrouwbaar.
• Verander de instellingen van het beeldscherm van de televisie in weinig licht, weinig contrast en weinig kleur. Dan blijft tv kijken mogelijk.
• Dim de lichten of doe zo weinig mogelijk lichten aan / dek lampen af.

{slider title="Oorsuizen / tinnitus" alias="Oorsuizen" class="red"}Sommige kankerpatienten blijven na chemo met een nare piep in hun oren zitten. Er lijkt weinig tegen te doen. Behalve in de Traditionele Chinese Geneeskunde. Hieronder valt acupunctuur, gebruik van kruiden en massage. TCG richt zich op de verbetering van de werking van je organen. Die organen komen door kanker flink onder druk te staan en kunnen door de lange duur van behandeling en herstel uitgeput raken. TCG verklaart oorsuizen vanuit een verzwakte nier of lever. Is de nier verzwakt, dan kan dit leiden tot het horen van een hoge toon. Is de lever verzwakt, dan is de oorsuis een lage toon. Acupunctuur valt onder de aanvullende verzekeringspolis. Zie je gebruik van naalden niet zitten, vraag dan naar de mogelijkheden met kruiden. Neem contact op met een acupuncturist en vraag of hij ervaring heeft met kanker en oorsuizen.

{slider title="Droge jeukende oogleden" alias="droge oogleden" class="red"}Oogcrème (parfumvrij, hypo-allergeen, etc.): Biodermal. Drogist

{slider title="Trillend ooglid" alias="trillend ooglid" class="red"}Sommige kankerpatiënten krijgen een magnesiumtekort als gevolg van de behandelingen. Een van de symptomen is een trillend ooglid. Overleg wel met een arts of dietist, want de opname van magnesium heeft weer invloed op andere mineralen/vitamines. Misschien dat een combinatie nodig is. Ook kun je van een teveel aan magnesium ook weer klachten krijgen.

{slider title="Droge jeukende oren" alias="droge oren" class="red"}• Breng voorzichtig huidvriendelijke pure olie aan (bv olijfolie) met een wattenstaafje aan de bovenkant van je oren (niet in je oor, dat kan verstopping veroorzaken).
• Earex oordruppels. Bij verstopte oren gewoon volgens gebruiksaanwijzing. Als oren alleen jeuken/droog zijn, Earex d.m.v. een wattenstaafje aanbrengen op de huid in de oren. Apotheek (zonder recept)

{/sliders}

Gezicht, haar, hoofd en chemo

2016-06-28T16:17:48+02:00

{slider title="Weetjes en feitjes over haaruitval" alias="info haaruitval" class="red" open="false"}Een veel voorkomende vraag op fora over kanker is: wat doe ik met mijn haar? Informatie ontbreekt vaak over hoe je weet of het uit gaat vallen, wanneer het uit gaat vallen en hoe je met dat uitvallende haar om moet gaan. Hier daarom eerst een paar feiten.

• Of je haar gaat uitvallen is afhankelijk van het type chemo dat je krijgt. Vraag dit aan je oncoloog.
• Sommige ziekenhuizen werken met ijskappen om haaruitval tegen te gaan. Vraag dit na als het je interesse heeft.
• Als je chemo krijgt waardoor je haar uitvalt, gebeurt dit doorgaans op dag 18 van chemo 1.
• Het haaruitval is doorgaans een geleidelijk proces. Realiseer je dat het haar op je hoofd niet het enige haar is dat je hebt. Het haar op alle plaatsen op je lichaam heeft met uitval te maken.
• Wimpers en wenkbrauwen kunnen dus ook uitvallen. Je kunt daardoor last van je ogen krijgen. Misschien dat een oogdouche (te koop bij een gewone drogist, kruidvat, etos, in het vak met de lenzenspullen) dit kan verzachten. En denk aan een zonnebril oid om je ogen tegen wind te beschermen.
• Als je haar uit gaat vallen, kun je ervoor kiezen het preventief af te scheren. Zorg dat je weet wat je doet: als je het te kort afscheert ontstaan er later problemen. Doordat het haar te kort is, kunnen de haarzakjes niet meer ontwortelen, waardoor je ontstoken haarzakjes of ingroeiing kunt krijgen. Dat doet zeer en de hoofdhuid jeukt heel erg. Milimiter je haar dus, ipv het af te scheren en vraag hierover bij voorkeur uitleg aan een kapper.
• Ook als je je haar niet preventief afscheert, kun je haarpijn krijgen (dat gevoel dat bv. je vroeger als kind had als een te strak getrokken vlecht werd losgedaan). Shampoo en Skalp Therapy van een merk als Nioxin (kijk op de website van Nioxin voor kapperspeciaalzaken die het verkopen) of de haarlotion rozemarijn van Weleda (Holland & Barret, biowinkel) verkoelen dat.
• Ook al ben je kaal, je hoofd wassen met shampoo knapt toch op. Chemo komt nu eenmaal uit je poriën en het verzorgt de droge huid of haarzakjes.
• Dat je haar uitvalt, wil niet zeggen dat het niet ook kan groeien.
• Het dragen van een pruik is kouder dan een muts. De wind waait er recht doorheen. Een oplossing is het dragen van een huidskleur ondermutsje onder je pruik. Deze zijn te koop in haarspeciaalzaken, en op verschillende webshops op internet. Een veel goedkoper alternatief is het ondermutsje dat (meestal) Marokkaanse moslima's onder hun hoofddoek dragen. Je hebt ze in katoen en satijn. Je hebt ze als kapjes en met strik in de nek die je kunt gebruiken om de sjaal vast te knopen. Ze zijn goed te combineren met een leuke sjaal en voorkomen dat de sjaal van je hoofd glijdt. In de winter houden ze je hoofd warm, in de zomer koel. Ook geschikt voor 's nachts. In grotere steden zijn de mutsjes ook op de markt te koop. Kijk ook even naar dit blog op Roselavedette.com over 4 beginnersfouten bij het dragen van mutsjes.
• Je haar komt in eerste instantie anders terug. Afhankelijk van je leeftijd grijzer, in ieder geval krulliger en vaak voller of dikker. Na verloop van tijd wordt het weer je eigen haar. Je kapper heeft daar oog voor. Al kan de overgang en dus ook hormoontherapie invloed hebben op je haargroei.
• Het komt soms voor dat haar niet als vanouds terugkomt. Vaker gehoord is blijvend minder volle wenkbrauwen en traag groeiende haren onder de bestraalde oksel.

Enkele kapsalons (kappersspeciaalzaak) hebben heldere blogs geschreven met uitleg over wat er met je haar kan gebeuren. Ik heb die blogs op deze site verzameld, in de rubriek 'Hoe zit het met', onder het item 'Vragen over haar en chemo'. Dit zijn er twee van:
1. Wat doet chemotherapie met mijn wimpers?
2. Hoe kaal is kaal?

{slider title="Twijfelen of je wel een pruik wilt" alias="geen pruik" class="red"}De sociale druk om een pruik te nemen kan best groot zijn. Er wordt gepraat over hoofdhuidkoeling en mensen om je heen reageren daarop als of het het allerergste is wat je kan overkomen. Verlies van je vrouwelijkheid. Verlies van een stuk van je identiteit. Er zijn veel vrouwen die dat inderdaad zo ervaren. Maar er zijn ook genoeg vrouwen voor wie dat juist niet het geval is. Daar hoor je alleen weinig van doordat dat andere geluid, over verdriet om kaalheid, zoveel luider is. Een kankerpatiënte heeft daarom de facebookpagina Borstkanker, niks om je voor te schamen gemaakt. Voor wie zich herkent in die boodschap. Het gaat niet alleen over kaal worden, maar ook over dingen als geen borstprothese willen dragen. In de folder 'Borstkanker, niks om je voor te schamen' (PDF) wordt uitgelegd waarom ze de facebookgroep is gestart.

{slider title="Droge gezichtshuid, droge huid gelaat tijdens chemo" alias="gezicht chemo" class="red"}Goede hypo-allergene ongeparfumeerde dag- en nachtcrème van een merk dat bij 't huidtype past (overleg met drogist). Bv. Nivea, Vichy, Biodermal, Clinique, L'Oréal, Clarins, Estée Lauder. Informeer bij drogist

{slider title="Zonnebrand crème voor gezicht" alias="zonnebrand chemo" class="red"}Vichy heeft een uitgebreide lijn zonnebrandcreme, onder andere te koop bij de Apotheek. In Belgie wordt Bioderma verkocht, erg huidvriendelijk. Bij de gewone drogist vind je Biodermal. Factor 50+ is sterk aan te bevelen. Apotheek, drogist

{slider title="Dunner wordend haar door chemo" alias="dunner haar" class="red"}Er staan veel tips op internet over hoe het haar te wassen (hoe vaak, watertemperatuur, etc.) en te verzorgen. Op deze pagina staat uitleg over haargroei na chemo.

{slider title="Droge of jeukende hoofdhuid tijdens chemo" alias="droge hoofdhuid" class="red"}
• Gebruik een middel dat de hoofdhuid goed schoonmaakt en verzorgt. Nioxin Cleanser (shampooing, zuivert de huid) en Nioxin Scalp Therapy (verfrist en verzorgt de huid). Haarspeciaalzaak, internet
• Weleda Haarlotion Rozemarijn werkt verkoelend. Holland&Barrot, bio-winkel
• Gebruik body-oil om de huid te verzorgen. (bv Amandelolie van Holland&Barrot of Huidolie Aroma Therapy Amandel van Etos) Holland&Barrot, Etos

{slider title="Haarpijn (pijnlijke haarwortels) door chemo" alias="Haarpijn" class="red"}Gebruik een middel dat de hoofdhuid goed schoonmaakt en verzorgt. Nioxin Cleanser (shampooing, zuivert de huid) en Nioxin Scalp Therapy (verfrist en verzorgt de huid). Kappersspeciaalzaak

{slider title="Haaruitval / verlies haar door chemo" alias="Haaruitval" class="red"}Rond dag 18 van chemo 1 begint het haar uit te vallen. Op internet staan tal van adviezen voor pruiken, haarstukjes, mutsen, petten, buffs en sjaals. Zoek bijvoorbeeld op het woord 'headscarf' op youtube. Klik hier voor een voorbeeld. Er zijn steeds meer winkels en webwinkels voor mutsen en pruiken, maar ook kleinere initiatieven zoals stofkunst, de mutselier en Liens petten. Kijk hier voor meer tips voor aanbieders van mutsen e.d. Pas op met pruiken kopen op internet. Pruiken moeten vaak nog op maat geknipt worden. Kapper speciaalzaak of internet

{slider title="Koud hoofd onder pruik of 'snachts " alias="Muts 's nachts" class="red"}Schaf een ondermutsje aan, voor onder de pruik, bijvoorbeeld deze. Een goedkoper alternatief is het kapje dat moslima's onder hun hoofddoek dragen: katoen, satijn en als kapjes of met strik in de nek. Zie verschillende links

{slider title="Schrale of schilferende hoofdhuid " alias="Roos en chemo" class="red"}• Gebruik een middel dat de hoofdhuid goed schoonmaakt en verzorgt. Nioxin Cleanser (shampooing, zuivert de huid) en Nioxin Scalp Therapy (verfrist en verzorgt de huid). Kappers speciaalzaak
• Gebruik body-oil om de huid te verzorgen. (bv. Amandelolie van Holland&Barrot of Huidolie Aroma Therapy Amandel van Etos)

{slider title="Jeuk bij terug aangroeien van hoofdhaar na chemo" alias="Jeuk haaruitval" class="red"}
• Nioxin Cleanser (shampooing, zuivert de huid) en Nioxin Scalp Therapy (verfrist en verzorgt de huid). Kappersspeciaalzaak of internet
• Marlies Möller heeft ook een hair scalp elixer. Douglas, Ici Paris
• Weleda Rozemarijn Haarlotion Holland&Barrot, biowinkel

{slider title="Droge gevoelige huid na chemo" alias="droge huid" class="red"}• Schwarzkopf heeft een reeks shampoos op de markt gebracht, waaronder een scalp therapy shampoo sensitive. Te koop bij kappers speciaalzaken of internet
• Nioxin Cleanser (shampooing, zuivert de huid) en Nioxin Scalp Therapy (verfrist en verzorgt de huid). Kappersspeciaalzaak of internet

{slider title="Geen geld voor een pruik" alias="Gratis pruik" class="red"}De Nederlandse haarstichting stelt pruiken beschikbaar voor vrouwen met borstkanker die lid zijn van de Voedselbank. Kijk op de site van haarstichting.nl voor informatie en voorwaarden. Ook de stichting Pruikvoorelkaar zet zich in voor mensen die geen pruik kunnen betalen. In België is Hair in a box actief.

{slider title="Droge pijnlijke neus(gaten)" alias="droge neus" class="red"}Ook in de neus kun je klachten krijgen van een gesprongen, droge of jeukende huid door aangetast slijmvlies en wegvallen van neushaartjes. Hier zalf aanbrengen met een wattenstaafje kan helpen. Er is ook iemand die sensilube heeft geprobeerd (glijmiddel), want bleek te werken. drogist

{slider title="Rimpels of rimpelende huid rond de ogen" alias="huid rond ogen" class="red"}Doordat de huid dunner wordt als gevolg van de chemo, eventueel versterkt door gewichtsverlies, ontstaan rimpels. Kijk hier voor algemene tips tegen dunner wordende huid(bv. vochtherstellend masker of komkommerschijfjes) Drogist of Holland&Barrot

{slider title="Makkelijk verbrandende huid" alias="Zonnebrand" class="red"}Doordat de huid dunner wordt, verbrandt de huid erg makkelijk. Een ph-neutrale, parfumvrije zonnebrand met hoge factor (50+) is daarom een must. Vichy heeft een uitgebreide lijn. In België is ook Bioderma te verkrijgen, een erg huidvriendelijk product. Apotheek

{slider title="Verlies wenkbrauw haren" alias="Uitval wenkbrauwen" class="red"}Wenkbrauwen met oogpotloot bijtekenen. In allerlei kleuren te koop, bij Hema, Etos, Kruidvat etc, eigen winkelmerk voldoet.

{/sliders}

De huid verzorgen bij bestraling

2016-06-28T16:17:27+02:00

Door bestraling kan de huid erg droog worden of zelfs gesprongen raken. Toch kan hier weinig tegen gedaan worden, omdat sommige zalfs en crèmes de werking van de bestraling verstoren, en vanwege het risico op een allergische reactie van de huid op de lotion/crème/olie die gebruikt wordt en de bestraling, én vanwege de op de huid getekende bestralingslijnen die verloren kunnen gaan. Daarom wordt alleen talkpoeder geadviseerd, PH-neutraal en parfumvrij. Babypoeder lijkt geschikt, maar pas hiermee op. Zwitsal bijvoorbeeld is sterk geparfumeerd.

Overleg altijd even met je arts over of het middel dat je bij je huidklachten wilt gebruiken wel veilig is in combinatie met bestraling.

{slider title="Droge schilferende huid" alias="bestraalde huid" class="red" open="false"}

PH-neutraal en parfumvrij talkpoeder: Mentho 10 Talkpoeder (let op: Mentho heeft ook babypoeder (geparfumeerd) en mentholpoeder (met menthol) wat je huid mogelijk niet verdraagt). Drogist
Huid tweemaal daags inwrijven met Hauschka poeder. Betere drogist
Maizena op een nat katoenen zakdoekje in de bh dragen, regelmatig (3 keer per dag) vervangen. Supermarkt

{slider title="Extreem gebarsten of open huid" alias="extreem gebarsten" class="red"}Overleg met je arts. Het ziekenhuis kan bijvoorbeeld een zalf met lidocaine voorschrijven (verdooft, heelt niet), of (foam) pleisters bij open wonden. Vraag naar hulp bij deze klachten!

{slider title="Verkoelen hete huid bestraalde borst" alias="verkoelen borst" class="red"}Vouw ‘s nachts het blad van een witte kool om je borst met hemdje erover om het op zijn plaats te houden. Een witte kool blijft in de koelkast weken goed. Supermarkt

{slider title="Vervagen van op de huid getekende lijnen bij bestraling" alias="vervagen huid" class="red"}Ga nooit zomaar zelf lijnen bijtekenen. Het aftekenen is precisiewerk, waarbij door een kleine verschuiving van de lijnen gezonde organen beschadigd kunnen raken. Overleg met je arts als lijnen vervagen. Pas op onder de douche. Vermijd zeep op de plek van de lijnen.

{slider title="Wassen van de droge huid" alias="Wassen droge huid" class="red"}Gebruik een zeepvrije, parfumvrije en ph-neutrale douchegel of zeep, bijvoorbeeld van Neutral. Op de website van Neutral worden af en toe proefmonsters aangeboden. Drogist en supermarkt

{slider title="Droge huid na bestraling" alias="droog na bestraling" class="red"}Doe niets zonder overleg met de bestralingsarts/radiotherapeut!

{slider title="Wanneer en hoe in de zon ná bestraling." alias="ruwe mond" class="red"}Het is nooit verstandig om op het heetst van de dag zonder bescherming te gaan zonnen. Als u kort geleden bent bestraald, kunt u op het bestraalde gebied beter een kledingstuk dragen. Gebruik een goede zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor of een middel dat het zonlicht helemaal tegenhoudt (een “sunblock”). Uw huid is kort na de bestraling namelijk overgevoelig. Door de zon kan jeuk optreden en soms ontstaan wondjes. Ook in het eerste jaar na de behandeling is het belangrijk dat u extra voorzichtig bent met zonnen en gebruik van de zonnebank. Bron: Isala

{slider title="Bedekking van een wond of wondje" alias="Pleisters vermijden" class="red"}Pas in verband met de dunne huid op met het gebruik van pleisters en blarenpleisters. Een gaasje op zijn plaats gehouden door bv rekverband is beter.

{slider title="Wat doet bestraling met je lichaam?" alias="bestraling lichaam" class="red"}Op deze site van UZ Leuven vind je een informatiebrochure met uitleg over wat bestraling met je lichaam doet.

{/sliders}

Mond- en keelklachten door chemo

2016-06-08T12:27:34+02:00

Deze tips zijn alleen bedoeld voor patiënten met lichte klachten. Het is belangrijk dat je je arts altijd op de hoogte stelt van de problemen die je ondervindt als gevolg van je behandelingen. Je arts moet van de bijwerkingen weten, zodat hij het met je in de gaten kan houden. Wees je ervan bewust dat als jij bepaalde klachten onderdrukt, waardoor je arts er niet van weet, hij je ook niet helpen kan om diezelfde klachten eventueel te voorkomen.

Ruwe pijnlijke (of) droge mond

Extreem droge keel door chemo

Kokhalzen bij innemen medicijnen (movicolon bv) door vieze smaak

Blaasjes / blaartjes / aft op tong, tandvlees of verhemelte

Het is belangrijk dat je je arts altijd op de hoogte stelt van de problemen die je ondervindt als gevolg van je behandelingen. Je arts moet van de bijwerkingen weten, zodat hij het met je in de gaten kan houden. Er vroeg bij zijn is beter dan pas ingrijpen als het echt erg wordt. Wees je ervan bewust dat als jij bepaalde klachten onderdrukt, waardoor je arts er niet van weet, hij je ook niet helpen kan om diezelfde klachten of het verergeren van die klachten (indien mogelijk) te voorkomen.

Tandpasta met fluoride (Sensodine gel; Aloë Vera tandpasta) Paradontax is een tandpastamerk waar een beetje zout aan toe is gevoegd. Bv. Paradontax Fluoride gel. Meridol heeft een zachte tandpasta en relatief mild mondspoelwater. Drogist
Borax veneta d4 van VSM. Apotheek
Tandpasta met kunstspeeksel. Bijvoorbeeld van Biotène. Apotheek
Elektische tandenborstel (opzetborstel Oral B sensitive extra soft) Gewone handtandenborstel (Meridol en Lactona hebben een extra zachte borstel). Grotere drogist
Een echte oma-weet-raad-tip is een plakje gember op de blaar of aft leggen. Dit kan ook met stemgember (gember op sap uit een potje).
Droge Mond van Bioxtra. Tube, in de mond aanbrengen. Voor ‘s nachts en overdag. Bevat Xylitol.
Ook Dentaid heeft producten voor droge mond. DA drogist, apotheek
Mond spoelen met mespunt zout in glas water. Natrium-arm zout is minder vies (Lo Salt, Jozo Bewust Zout)
Spoelen met Kamillosan (kan averechts werken bij droge mond) (of met afgekoelde kamillethee). Apotheek
Consequent drinken met een rietje.
Sabbelen op bevroren stukjes mango (pas wel op met zure mango). Albert Heijn en Jumbo
Aften aanstippen met Detinox (middel voor kinderen met doorbrekende tanden; plaatselijk verdovingsmiddel met lidocaine). Drogist
Bij flinke pijnklachten: overleg met je arts of lidocaine gel met wattenstaafje aanbrengen op de blaartjes zou kunnen helpen. Dit geneest niet, maar verdooft en verlicht wel tijdelijk. Via huisarts.
Bij blijvende klachten na de chemo: ga naar de mondhygienist. Die kan een behandelplan voor je opstellen en bijvoorbeeld mondspoelwater van Period-aid aanraden, verkrijgbaar bij de apotheek op recept van de tandarts. Niet meer dan 1 fles gebruiken, dat schijnt niet goed te zijn. Overleg daarom met je tandarts!
Op deze site van gezondheid.be (flink stuk naar beneden scrollen) staat een aantal algemene tips over wat wel en niet te eten.

Droge of gesprongen lippen bij chemo

Pijnlijke mond en keel bij eten

Metaalsmaak bij chemo

Mond- en slikproblemen algemeen

Droge huid door chemo

2016-06-03T09:36:17+02:00

{slider title="Droge huid armen of benen" class="red" open="false"}• Parfumvrije PH-neutrale bodylotion (geen Zwitsal!) of body oil (bij voorkeur met echte amandelolie, bv te koop bij Holland&Barrot), of Jacob Hooy vitamine e crème). Overleg met verkoper welk merk bij huidtype past. Willekeurige drogist, Holland&Barrot
• Badolie of douchecrème met olie op bij voorkeur amandel basis. Bijvoorbeeld Balneum Hermal vettende douche/bad olie. Of de amandelolie van 't huismerk van Holland & Barrot. Holland&Barrot, Webwinkel, Etos

{slider title="Droge of schilferende huid borst of arm na bestraling" class="red"}Let op: dit is alleen zonder overleg met arts verantwoord nA bestraling!
• Cetomacrogol crème. Op recept bij apotheek
• Parfumvrije PH-neutrale bodylotion (geen Zwitsal!) of body oil (bij voorkeur met echte amandelolie, bv te koop bij Holland&Barrot), of Jacob Hooy vitamine e crème). Overleg met verkoper welk merk bij huidtype past. Willekeurige drogist, Holland&Barrot
• Badolie of douchecrème met olie op bij voorkeur amandel basis. Bijvoorbeeld Balneum Hermal vettende douche/bad olie. Of de amandelolie van 't huismerk van Holland & Barrot. Holland&Barrot, Webwinkel, Etos

{slider title="Droge handen" class="red"}• Extra vette handencréme: Palmer’s cacoa butter formula. Etos
• Vasiline Cetomacrogol crème. Apotheek, op recept
• Handzeep van Unicura Sensitive. Kruidvat of supermarkt

{slider title="Droge huid na bestraling" class="red"}Pas op: als je nog bestraald wordt moet je NOOIT zonder overleg met je bestralingsarts dingen op je huid smeren. Bestraling voorbij? Cetomacrogol crème. Op recept bestralingsarts of huisarts

{slider title="Geirriteerde of rode huid na bestraling" class="red"}Pas op: als je nog bestraald wordt moet je NOOIT zonder overleg met je bestralingsarts dingen op je huid smeren. Bestraling voorbij? Via de antroposofische huisarts is een lotion/soort olie verkrijgbaar van het merk Weleda. Op voorschrift antroposoof

{slider title="Droge huid gezicht, eczeem, acne" class="red"}De gezichtshuid is erg gevoelig door chemo. Veel gezichtscremes van de gewone drogist bevatten allerlei stoffen waar je allergisch op kunt reageren of bv. hormonen die je wilt vermijden. De apotheek verkoopt meestal een merk dat hier op inspeelt. Bijvoorbeeld Eucerin of Vichy. Apotheek

{slider title="Droge schilferende huid tepel (bestraalde borst)" class="red"}Pas op: als je nog bestraald wordt moet je NOOIT zonder overleg met je bestralingsarts dingen op je huid smeren. Bestraling voorbij? Calendulan crème (VSM) of amandelolie. Gewone drogist, Holland&Barrot

{/sliders}