- "Ik word kaal"
- "Ik durf het niet tegen mijn arts te zeggen"
- "Ik voel me schuldig om wat het met mijn omgeving doet"
- "Kanker is eenzaam"
- "Als ik in de spiegel kijk staart een vreemde terug"
- "Ik ben bang"
- "Ik vertrouw mijn lijf niet meer"
- "Ik vergeet alles"
- "Ik zou willen kunnen wachten tot het over is"
- "Ik ben de vanzelfsprekendheid verloren"
Achter elk van bovenstaande zinnen zit een heel verhaal. En eigenlijk niet één verhaal, maar een heleboel verhalen met veel verschillende invalshoeken. Die per moment nog wel eens verschillend kunnen zijn. Dat je je lichaam niet meer vertrouwt, betekent bijvoorbeeld het ene moment vooral dat je bang bent om opnieuw ziek te worden. Maar op een ander moment kan het minstens zo relevant zijn dat je daardoor niet als vanouds op vakantie durft, omdat je niet zeker meer weet of je lichaam dat aankan. Of dat je thuisblijft bij dat ene belangrijke feest, omdat je niet weet hoe je na afloop thuis moet komen.
Over een ui, een ijsberg en communicatielagen
In de communicatietheorie wordt uitgelegd dat je de inhoud van een gesprek op verschillende manieren kunt benaderen. Bovenstaande voorbeelden passen bij de theorie die een boodschap ziet als een ui die je af kunt pellen: op weke belevingslaag bevindt het gesprek zich? Ook het model van de ijsberg gaat daarover: praat je over de feiten, behoeften, emoties, of over je waarden, verwachtingen en zelfbeeld, of zelfs nog een laag verder, over je eigenschappen en drijfveren? Dat verschilt per onderwerp, per persoon en per situatie. Het model van 'de lagen van communicatie' legt dat uit: een stroef verlopend gesprek kun je vlot trekken door niet meer alleen over de inhoud te praten, maar ook te kijken naar hoe jullie onderliggende relatie is en of jullie verwachting van het gesprek hetzelfde is (hoe lang het duurt bv). Als de relatie niet goed is, of er verschillen zijn over de verwachtingen van het gesprek, ontstaat stroefheid. Als een ander de 'hoe is het vraag' met een andere intentie stelt, dan waarmee jij hem beantwoordt, wordt het ongemakkelijk. En als jij op een diepere of oppervlakkigere belevingslaag antwoord geeft dan past bij jullie gewoonte en relatie, of past bij de intentie van de vraag, krijg je ook gedoe.
De vraag moe
Het is dus heel logisch dat je de vraag hoe het met je is niet steeds hetzelfde beantwoordt. Het is maar net wat het moment is, en met wie je praat. Net zoals het heel logisch is dat je niet voortdurend bezig wilt zijn met hoe het met je gaat. Geen mens is zich voortdurend bewust van zichzelf. En het is ook logisch dat je vaak niet eens goed weet wat je antwoord eigenlijk is. Er gebeurt teveel, te snel. Het schudt teveel op en door elkaar. Die vraag maakt je voortdurende bewust van die warboel aan gebeurtenissen en emoties, en daar heb je lang niet altijd zin in.
Herken de stoorzender: de neiging om te ontkennen of vermijden
Dat vermijden en niet voordurend weten hoe je je voelt is niet vreemd. 'Elk nadeel heb ze voordeel' zei Johan Cruijff ooit en dat zei hij terecht. Als het alleen maar slecht voor je zou zijn dat je het overzicht kwijt raakt door die rollercoaster, dan zouden je hersenen er heus wel voor zorgen dat je elke minuut en elke gebeurtenis haarscherp binnen kreeg. Dat de weg kwijt raken heeft natuurlijk ook een functie. Het zorgt ervoor dat de dingen minder hard bij je binnenkomen, of niet allemaal tegelijkertijd. Ontkenning kan een ingewikkeld zelfbeschermingsmechanisme zijn. Ieder mens heeft blinde vlekken en dingen die hij niet over zichzelf wil weten. Een kankerpatiënt doet daar nog vrolijk een schepje bovenop, doordat er heel wat is dat hem bang kan maken. Je hebt dus wel degelijk wat te verliezen als iemand een verkeerde vraag stelt of het verkeerde onderwerp op het verkeerde moment aansnijdt. Door dat onverwachts aanraken van dat thema, kan er bijvoorbeeld net een barstje in je zekerheid komen over dat ene besluit dat je met veel moeite genomen hebt. Je trekt het niet om opnieuw met die twijfel geconfronteerd te worden. Lastig hoor. Hoe kan een ander weten wat voor jou het juiste is, als je het zelf niet eens wilt weten?
Nu even niet (dus straks weer wel)
Wees je er dus van bewust dat je wel degelijk wat te beschermen hebt. En dat je dat niet per se hoeft uit te leggen door wat over de inhoud (hoe je je voelt, wat er speelt) te zeggen. Je kunt het ook gewoon over de timing hebben. Je kunt zeggen dat je de betrokkenheid wel waardeert. Geef het gewoon aan als je merkt dat een onderwerp of vraag voor jou op dat moment verkeerd valt. Je hoeft dat contact echt niet altijd aan te gaan. Zeg gewoon 'nu even niet'. Er komt wel weer een moment waarop je wel de puf hebt om uit te leggen of antwoord te geven. Een ander begrijpt dat heus wel. En zo niet, dan kun je dat later wel weer uitleggen, als je merkt dat de ander je geen vragen meer durft te stellen, of zijn zinnen wel heel voorzichtig formuleert. Dat die vraag op een ander moment prima was geweest. Dat de ander vooral moet blijven proberen om te praten over wat hij oprecht wil weten. Hoe kort ook, 'Nu even niet' maakt helder dat het een kwestie van timing is en dat een verkeerde vraag stellen niet erg is zolang jij maar mag zeggen dat je het er niet over wilt hebben.
