'Geblinddoekt het doolhof in'. Eigenlijk is dat ook wel een goede beschrijving voor de rollercoaster die kanker heet. Behalve dat het opzetten van oogkleppen een reactie is die sommigen wel hebben en anderen niet. Het is een bekende overlevingstrategie. Maar niet de enige.
Freeze, Fight of Flight
Freeze, Fight of Flight. Bevriezen, vechten of vluchten. Het zijn de drie instinctieve reacties die onderscheiden worden in situaties van gevaar. Dat gedrag uit zich dan wel weer bij iedereen anders. Dat bevriezen bijvoorbeeld: is dat het opzetten van oogkleppen met je hoofd onder de grond als een struisvogel? Dat je niet eens weet hoe je eigen behandeling heet? Of je prognose? Of is dat het uitzetten van je mail en het niet de deur uitgaan, omdat je je op je eigen bank het veiligst voelt en het liefst wacht tot de ellende is overgewaaid? Over ons overlevingsinstinct wordt meestal gezegd dat je als 'mens' een van die drie types bent. Als ik naar mijn eigen traject kijk, ben ik het daar geloof ik niet meer zo mee eens. Het is maar net wat de context is, en wat er gebeurt, voor welke van de drie ik 'koos'. Zo ben ik heel wat keren weggevlucht uit de kamer van mijn arts. Bijvoorbeeld toen ik zo bang was voor wat die pijn daar bij mijn heup zou kunnen betekenen, dat ik het eigenlijk irritante antwoord van mijn arts dat 'het geen bekende klacht was', onmiddellijk aangreep om mijn hielen te lichten. Ook heb ik door heel wat antwoorden op angstig door mijzelf gestelde vragen heengepraat. En bevriezen heb ik ook gedaan. In reactie op de pijnklachten die ik kreeg door de neulasta. Ik kon amper nog wat anders dan zo stil mogelijk zitten. Ik probeerde letterlijk te verdwijnen, opdat ik het niet voelen zou. Lukte niet natuurlijk.
Leven in het hier en nu
Ook vechten kan er op heel veel verschillende manieren uitzien. Kwaad achter die ene afspraak aanbellen. Besluiten dat je er alles aan zult doen wat binnen je macht ligt. Besluiten dat je je er niet door zult laten kisten. Je voornemen om je te focussen op de leuke dingen. Een bucketlist opstellen en direct beginnen met afstrepen. In het verlengde hiervan ligt het 'bewuster genieten': veel kankerpatiënten vertellen dat ze dat 'dankzij kanker geleerd' hebben. 'Voor het hier en nu kiezen'. Je zou het misschien niet meteen bestempelen als een vechtreactie, maar ergens is het dat wel. Het heeft dezelfde kracht en vastberadenheid: de momenten waarop het goed gaat koesteren, nadrukkelijk genieten zodra dat kan. Als je behandelingen je even niet bepalen. Als je dingen kunt doen alsof er niets aan de hand is, of ondanks dat er wat aan de hand is. 'Dubbel genieten' wordt dat soms ook genoemd: van het goede moment zelf, en überhaupt, van opluchting en blijdschap, omdat het zo goed is. Of 'de eenvoudighed van dingen' omarmen. Of 'het voorrecht dat je iets mee mag maken' omdat het zo ontzettend niet meer vanzelfsprekend is. We hebben er allerlei woorden voor. Laura Maaskant schreef het boek Lééf!, een ander heeft het over pluk de dag, weer een ander over 'in het hier en nu leren leven'.
De slecht geschreven soap
Beeldspraak is sowieso iets wat veel kankerpatiënten er doorheen sleept. Beeldspraak en zwarte humor. Tumorhumor noemen we het. Humor die je met je intieme kring nog net wel kunt delen, en in ieder geval met andere kankerpatiënten als je hen ontmoet. Maar daar buiten zijn mensen geschokt als ze het horen. Een veel geaccepteerdere uiting van deze zware humor is het vergelijken van je ziekte met een slecht geschreven soap. Er wordt met de ene cliffhanger na de andere gesmeten. Het is nog erger dan je zou kunnen verzinnen. Ze gaan vol voor het shock-effect en de sensatie. Het onderste wordt uit de kan gehaald. Het is niet alleen die diagnose, maar ook het wachten op uitslagen, het aan je omgeving moeten vertellen dat je ziek bent, je behandelingen, de bijwerkingen, die onverwachte opname. Of de angst voor die pijn daar in je lijf. Of alweer moe af moeten haken toen het net gezellig werd. Het gaat maar door. Door het absurde ervan in te zien, kun je er een beetje afstand van nemen. Alsof het niet over jou gaat.
Momenten waarop niks echt helpt
Maar helaas, soms is het gewoon echt teveel. Dat vecht-vlucht-bevries-instinct is niet altijd genoeg om je eruit te redden. Bijvoorbeeld als het onverwacht gebeurt, als je niet op je hoede bent, waardoor het je niet lukt op tijd te schakelen: die lompe arts die in een gesprek waarin verder helemaal niets aan de hand is, ineens een houterige uitspraak doet over overlevingskansen die hard bij je binnenkomen. Of als de veer te lang achter elkaar gespannen staat: je moet zolang op dat ene uitslag-telefoontje wachten, dat je ontdekt dat je daar dus toch echt een grens in hebt. Voor het eerst in je leven een paniekaanval, waarna er meestal nog wel een paar zullen volgen. Helaas ook op momenten waarop je dat echt niet van jezelf verwacht. In de rij bij de supermarkt bijvoorbeeld. Je geduld en incasseringsvermogen worden voordurend uitgetest. En dat heeft ook effect op momenten waarop het niet over ziekte gaat. Die tante die een uur lang over zichzelf blijft praten bijvoorbeeld. Daar kun je 'nu even niet' om lachen. Of je zus die ineens met het verwijt komt dat sinds je ziek bent 'alles alleen maar om jou draait'. Ze heeft een punt, maar dat kun je er nu echt niet meer bij hebben. Helaas kan zij het gevraagde begrip nu ook even niet meer opbrengen. Dus de ruzie die daar dan weer door ontstaat, is al helemaal teveel. Je zou er echt, echt, net zo goed een foute horrormovie over kunnen schrijven. Voorbeelden genoeg: de lichtbanen op je lijf onder het bestralingsapparaat. De geur van de chemo als je hebt geplast en twee keer door moet trekken. Die drijvende haren in je bad. Dat moment toen je je littekens voor het eerst in de spiegel zag. Het uitgaan van het licht in je hoofd. Je partner, die je stilletjes hoort huilen onder de douche...
Het zijn gebeurtenissen die je stuk voor stuk een plek moet geven.
{slider title="Meer lezen? Ruimte voor (zelf)Onderzoek" alias="rvo-zelfonderzoek" class="red" open="false"}Spreekt deze invalshoek over omgaan met kanker je aan? Wil je graag nog meer weten, lees dan verder in 'Ruimte voor (zelf)Onderzoek'. Op deze pagina staan denkrichtingen opgenomen die (nog) minder hard te maken zijn, maar wel relevant lijken te zijn.{/sliders}
